ดอก ประกอบด้วยอวัยวะหลายส่วนเรียงเป็นวงต่าง ๆ จากด้านนอก คือ วงกลีบเลี้ยง (calyx) วงกลีบดอก (corolla) วงเกสรตัวผู้ (androecium) และวงเกสรตัวเมีย (gynoecium) ดอกไม้ที่มีส่วนต่าง ๆ ครบทั้งสี่วง เรียกว่า ดอกสมบูรณ์ (complete flower) แต่ถ้าขาดวงใดวงหนึ่งไป เรียกว่า ดอกไม่สมบูรณ์ (incomplete flower) ส่วนดอกที่มีเกสรเพศผู้และเพศเมียอยู่ในดอกเดียวกันเรียกว่า ดอกสมบูรณ์เพศ (perfect flower, bisexual flower) แต่ถ้าเกสรเพศผู้และเพศเมียอยู่ต่างดอกกันเรียกว่า ดอกไม่สมบูรณ์เพศ (imperfect flower) หรือดอกเพศเดียว (unisexual flower) แบ่งเป็นดอกเพศผู้ (staminate flower) และดอกเพศเมีย (pistillate flower) โดยจะมีทั้งดอกแยกเพศอยู่ต่างต้น (dioecious) และดอกแยกเพศอยู่ร่วมต้น (monoecious)


๑. ก้านช่อดอก (peduncle) ๘. ก้านชูอับเรณู (filament)
๒. ใบประดับ (bract) ๙. อับเรณู (anther)
๓. ก้านดอกย่อย (pedicle) ๑๐. เกสรเพศเมีย (pistil)
๔. ฐานดอก (receptacle) ๑๑. ก้านเกสรเพศเมีย (style)
๔. กลีบเลี้ยง (sepal) ๑๒. ยอดเกสรเพศเมีย (stigma)
๖. กลีบดอก (petal) ๑๓. รังไข่ (ovary)
๗. เกสรเพศผู้ (stamen) ๑๔. ออวุล (ovule)


        แต่ละกลีบเรียกว่า กลีบดอก (petal) พบได้ทั้งกลีบดอกที่แยกกันเป็นอิสระและกลีบดอกที่เชื่อมติดกัน พืชบางชนิดอาจไม่มีกลีบดอก
        กลีบดอกแยกกันเป็นอิสระ ที่มีรูปทรงเฉพาะมี ดังนี้
1. รูปกากบาท (cruciform) ประกอบด้วยกลีบดอก 4 กลีบ แต่ละคู่ตั้งฉากกัน
2. รูปดอกถั่ว (papilionaceous form) ประกอบด้วยกลีบดอก 5 กลีบ แบ่งเป็น 3 ขนาด กลีบขนาดใหญ่ที่อยู่ด้านบนเรียกว่า กลีบกลาง (standard) กลีบข้าง 1 คู่ เรียกว่ากลีบคู่ข้าง (wing) และกลีบคู่ล่างที่เชื่อมกันเป็นกระโดง เรียกว่า กลีบคู่ล่าง (keel)
3. รูปดอกหางนกยูง (caesalpinaceous form) ประกอบด้วยกลีบดอก 5 กลีบ ซึ่งมี 4 กลีบ มีรูปร่างคล้ายคลึงกัน ส่วนกลีบบนสุดมีขนาดและรูปร่างแตกต่างกันไป
        กลีบดอกที่เชื่อมติดกัน มีรูปแบบต่าง ๆ ดังนี้
    รูปกงล้อ (rotate) กลีบดอกเชื่อมติดกันและแผ่ออกคล้ายรูปกงล้อ
     รูปดอกเข็ม (salverform) กลีบดอกเชื่อมติดกันคล้ายรูปกรวยแคบหรือทรงแจกัน
     รูปกรวย (funnelform) กลีบดอกเชื่อมติดกันคล้ายรูปรูปแตรหรือกรวยกว้าง
     รูประฆัง (campanulate) กลีบดอกเชื่อมติดกันคล้ายรูประฆัง
     รูปคนโท (urceolate) กลีบดอกเชื่อติดกันคล้ายรูปคนโท
     รูปหลอด (tubular) กลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นรูปหลอด
     รูปปากเปิด (bilabiate) กลีบดอกเชื่อมติดกันที่โคน ปลายแยกเป็น 2 ส่วน ขนาดและลักษณะต่างกัน

รูปกงล้อ
(rotate)
รูปดอกเข็ม
(salverform)
รูปกรวย
(funnelform)
รูประฆัง
(campanulate)
รูปคนโท
(urceolate)
รูปหลอด
(tubular)
รูปปากเปิด
(bilabiate)


        ประกอบด้วยเกสรเพศผู้ (stamen) ตั้งแต่หนึ่ง ถึงจำนวนมาก เกสรเพศผู้ประกอบด้วยส่วนต่าง ๆ คือ ก้านชูอับเรณู (filament) อับเรณู (anther) และละอองเรณู (pollen grain) ซึ่งอยู่ในอับเรณู
        ก้านชูอับเรณูจะมีการติดกับอับเรณูหลายแบบ คือ ก้านชูอับเรณูที่โคนอับเรณู (basifixed) ก้านชูอับเรณูติดที่ด้านหลังอับเรณู (dorsifixed) และก้านชูอับเรณูติดที่กลางอับเรณู ทำให้อับเรณูเคลื่อนไหวได้ (versatile)


        ประกอบไปด้วยเกสรเพศเมีย (pistil) ตั้งแต่ 1 ถึงหลายอัน เกสรเพศเมียประกอบด้วยสารต่าง ๆ คือ รังไข่ (ovary) ไข่ (ovule) ก้านเกสรเพศเมีย (style) และยอดเกสรเพศเมีย (stigma)


เป็นลักษณะสำคัญที่ใช้ประกอบการจำแนกชนิด แบ่งออกเป็น
        รังไข่เหนือวงกลีบ (superior ovary) ส่วนของรังไข่อยู่เหนือวงต่าง ๆ ของดอก
        รังไข่กึ่งใต้วงกลีบ (half-inferior ovary) รังไข่มีส่วนต่าง ๆ ของดอกติดอยู่กึ่งกลาง
        รังไข่ใต้วงกลีบ (inferior ovary) ส่วนของรังไข่อยู่ต่ำกว่าวงต่าง ๆ ของดอก

รังไข่เหนือวงกลีบ
(superior ovary)
รังไข่กึ่งใต้วงกลีบ
(half-inferior ovary)
รังไข่ใต้วงกลีบ
(inferior ovary)


        ดอกอาจจะพบทั้งที่เป็นดอกเดี่ยวหรือเป็นช่อ โดยมีดอกมากกว่าหนึ่งติดอยู่บนแกนกลาง ลักษณะการติดของดอกทำให้เกิดช่อดอกแบบต่าง ๆ กันดังนี้
     ช่อเชิงลด (spike) ช่อดอกที่ดอกย่อยไม่มีก้าน
     ช่อกระจะ (raceme) ช่อดอกที่ดอกย่อยมีก้าน แกนกลางไม่แตกแขนง
     ช่อแบบหางกระรอก (catkin) คล้ายกับช่อเชิงลด แต่ช่อจะห้อยลงและดอกมักมีเพศเดียว
     ช่อซี่ร่ม (umbel) ช่อดอกที่ดอกย่อยออกจากจุดเดียวกันและมีก้านยาวเท่ากัน
     ช่อกระจุกแน่น (head) ช่อดอกที่มีดอกย่อยอัดกันแน่นบนฐานรองดอกรูปจาน
     ช่อดอกระจุก (cyme) ช่อดอกที่มีดอกกลางบานก่อนดอกล่าง
     ช่อดอกแยกแขนง (panicle) ช่อดอกที่แกนกลางแตกแขนง
     ช่อดอกเชิงหลั่น (corymb) ช่อดอกที่ดอกย่อยอยู่ในระนาบเดียวกันก้านดอกยาวไม่เท่ากัน
     ช่อดอกเชิงลดมีกาบ (spadix) เป็นช่อดอกแบบเชิงลด ที่มีดอกแยกเพศติดอยู่บนแกน แล้วมีกาบหุ้ม เช่น ดอกหน้าวัว

ช่อเชิงลด
(spike)
ช่อกระจะ
(raceme)
ช่อแบบหางกระรอก
(catkin)
ช่อซี่ร่ม
(umbel)
ช่อกระจุกแน่น
(head)
ช่อดอกระจุก
(cyme)
ช่อดอกแยกแขนง
(panicle)
ช่อดอกเชิงหลั่น
(corymb)
ช่อดอกเชิงลดมีกาบ
(spadix)



[ ลำต้น ] [ ใบ ] [ ดอก ] [ ผล ] [ เมล็ด ]

BACK