นครศรีธรรมราช เป็นเมืองเก่าแก่ มีความสำคัญทั้งทางประวัติศาสตร์ โบราณคดี ศาสนา และการค้ามาแต่โบราณ เป็นศูนย์กลางการติดต่อระหว่างอินเดียและตะวันออกกลางกับอินโดจีน ตลอดไปถึงประเทศจีน จากความเป็นศูนย์กลางเช่นนี้ ทำให้ชนชาติที่ผ่านดินแดนนี้ได้บันทึกเรื่องราวต่างๆ ไว้เป็นหลักฐาน กล่าวเฉพาะชื่อเมืองกว่าจะถึงนาม "นครศรีธรรมราช" ได้ปรากฏชื่ออื่นๆ มาหลายชื่อ ได้แก่ ตามพรลิงค์ ตังมาหลิง กรุงศรีธรรมาโศก ศรีธรรมราช สิริธัมมนคร โลกัก ปาฎลีบุตร และลิกอร์ และชื่อที่กล่าวนี้ แต่ละชื่อก็ยังเพี้ยนสำเนียงออกไปอีก ในที่นี้จะได้ประมวลชื่อเรียก นครศรีธรรมราชในอดีตมากล่าวไว้โดยสรุปดังนี้

ตม_.พลิง_..คม_. หรือ "ตาม_.พลิง_.คม_. หรือ "กมลี" หรือ "ตมลี" หรือ "กะมะลิง" หรือ "ตะมะลิง" เป็นภาษาบาลีที่ปรากฏอยู่ในคัมภีร์มหานิทเทศ (คัมภีร์ปาลีติ ส_.สเมต_.เตย_.ยสุต_.ต นิท_.เทศ ขุน_.ทกนิกาย มหานิท_.เทศ) ซึ่งเขียนขึ้นเมื่อราวพุทธศตวรรษที่ ๗-๘ คัมภีร์นี้เป็นวรรณคดีอินเดียโบราณ กล่าวถึงการเดินทางของนักเผชิญโชคเพื่อแสวงหาโชคลาภยังดินแดนต่างๆ อันห่างไกลจากอินเดีย คือบริเวณเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ได้ระบุชื่อเมืองท่าดังกล่าวข้างต้นไว้ด้วย ศาสตราจารย์ยอร์ช เซเดส์ นักปราชญ์ชาวฝรั่งเศส กล่าวไว้ในหนังสือ ประชุม

(Tamalingamu) ในภาษาบาลีก็เป็นคำว่า "ตม_.พลิงค" (Tambalinga) และเป็น "ตาม_.พรลิง_.ค" (Tambralinga) ในภาษาสันสกฤต

ตัน-มา-ลิง (Tan-ma-ling) หรือ "ตั้ง-มา-หลิ่ง" เป็นชืท่อที่เฉาจูกัว (Chao-Ju-Kua) และวังตาหยวน (Wang-Ta-Yauan) นักจดหมายเหตุจีน ได้เขียนไว้ในหนังสือชื่อ เตา-อี-ชี-เลี้ยว (Tao-I-Chih-lioh) เมื่อ พ.ศ. ๑๗๖๙ ความจริงชื่อตามพรลิงค์นี้ นักจดหมายเหตุจีนรุ่นก่อนๆ ก็ได้เคยบันทึกไว้แล้ว ดังเช่นที่ปรากฎอยู่ในหนังสือสุงชี (Sung-Shin) ซึ่งบันทึกไว้ว่า เมืองตามพรลิงค์ได้ส่งฑูตไปติดต่อทำไมตรีกับจีนเมื่อ พ.ศ.๑๕๔๔ โดยจีนเรียกว่า "ตัน-เหมย-หลิว" (Tam-mei-leou) ศาสตราจารย์พอล วีทลีย์ (Paul Wheatley) นักปราชญ์ชาวอังกฤษได้กล่าวไว้ในหนังสือ The Golden Khersonese ซึ่งตีพิมพ์เมื่อ พ.ศ.๒๕๐๔ (หน้า ๖๖-๖๗) ว่าชื่อ "Tan-mei-leou" นั้น ต่อมานักปราชญ์ผู้เชี่ยวชาญภาษาจีนชาวฝรั่งเศสและอังกฤษได้ลงความเห็นว่า คำนี้ที่ถูกควรจะออกเสียงว่า Tan-mi-liu หรือ Tan -mei-liu

มัทมาลิงคัม(Madamalingam) เป็นภาษาทมิฬปรากฎอยู่ในศิลาจารึกที่พระเจ้าราเชนทรโจฬะที่ ๑ ในอินเดียภาคใต้โปรดให้สลักขึ้นไว้ที่เมืองตันชอร์ (Tanjore) ในอินเดียภาคใต้ระหว่าง พ.ศ.๑๕๗๓-๑๕๗๔ ภายหลังที่พระองค์ได้ส่งกองทัพเรืออันเกรียงไกรมาปราบเมืองต่างๆ บนคาบสมุทรมลายูจนได้รับชัยชนะหมดแล้ว ใน

ธรรม ปีที่ ๑ ฉบับที่ ๔ พ.ศ.๒๕๒๓) ว่า "ตามพรลิงค์" น่าจะหมายความว่า "ตระกูลดำแดง" คือหมายถึงผิวของคนปักษ์ใต้ ซึ่งมีสีดำแดงและอาจจะหมายถึงชื่อชนชาติ มิใช่ชื่อเมือง และศาสตราจารย์โอ คอนเนอร์ (Stanley J.O"Connor) มีความเห็น (ใน Journal of the Siam Society, Vol. LVI,pt. I (January 1968) หน้า ๔ และ ใน Journal of the Siam Society, Vol.63. pt. I (January 1975) หน้า ๑๖๑-๑๗๕) ว่าชื่อ"ตามพรลิงค์" นี้ได้แสดงให้เห็นอย่างชัดเจนว่าสืบเนื่องมาจากศาสนาพราหมณ์ เพาะศาสนาพราหมณ์เจริญสูงสุดในนครศรีธรรมราช จึงได้ค้นพบโบราณวัตถุในลัทธิไศวนิกาย (Virasaivas) ซึ่งเป็นที่เคารพนับถือแพร่หลายในอินเดีย ภาคใต้ก็ได้พบเป็นจำนวนมากในเขตนครศรีธรรมราชก็รองรับอยู่แล้ว

ตมะลิงคาม (Tamalingam) หรือ "ตมะลิงโคมุ" (Tamalingomu) เป็นภาษาสิงหล ปรากฎอยู่ในคัมภีร์สิงหลชื่อ Elu-Attanagalu-vam-sa ซึ่งเขียนขึ้นเมื่อ พ.ศ.๑๙๒๕ นอกจากนี้ในเอกสารโบราณประเภทหนังสือของลังกา ยังมีเรียกแตกต่างกันออกไปอีกหลายชื่อ เช่น "ตมะลิงคมุ" (Tamalingamu) ปรากฎอยู่ในคัมภีร์ชื่อปูชาวลี (Pujavali), "ตม_.พลิงคะ" (Tamalinga) ปรากฎอยู่ในหนังสือชื่อ วินยะ-สน_.นะ (Vinaya-Sanna) และในตำนานจุลวงศ์ (Chula-Vam-sa)ได้กล่าวไว้ตอนหนึ่งว่า "…พระเจ้าจันทภานุบังอาจยกทัพจาก "ตัม_.

สนใจหลายประการ (ดู P.E.E. Fernando, "An Aaccount of the Kandyan Mission Sent to Siam in1750", The Ceylon Journal of Historical and Social Studies, Vol. 2, No. 1, January, 1959 หน้า ๖๗-๘๒) ตอนหนึ่งเขียนไว้ว่า "…ในใจกลางของเมืองนี้มีพระสถูปเจดีย์องค์หนึ่งใหญ่ทัดเทียมกับพระสถูปเจดีย์รุวันแวลิ (Ruvanvali) แห่งเมืองโบโลนนารุวะ (King Sri Dharmasoka) เป็นผู้ทรงสร้างโดยทรงประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุไว้ภายในพระสถูปเจดีย์องค์นี้ด้วย…" ข้อความที่คัดมานี้ วิล_.พาเค ได้เขียนขึ้นเมื่อวันอังคารที่ ๑๗ ธันวาคม พ.ศ.๒๒๙๔

ศรีธรรมราช เป็นชื่อที่ปรากฎอยู่ในศิลาจารึกหลักที่ ๒๔ ซึ่งพบที่วัดหัวเวียง (วัดเวียง) อำเภอไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี ศิลาจารึกภาษาสันสกฤตหลักนี้สลักขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๑๗๗๓ และได้กล่าวไว้ว่าสลักขึ้นในรัชสมัยของเจ้าผู้ครองแผ่นดินทรงมีอิสริยศว่า "ศรีธรรมราช" ผู้เป็นเจ้าของตามพรลิงค์ (ตามพรลิงเคศวร) ต่อมาชื่อ "ศรีธรรมราช" นี้ได้ปรากฎอีกในศิลาจารึกหลักที่ ๑ ของพ่อขุนรามคำแหงแห่งกรุงสุโขทัย ซึ่งสลักด้วยอักษรไทยและภาษาไทยเมื่อ พ.ศ. ๑๘๓๕ ดังความบางตอนในศิลาจารึกหลักนี้ เช่น " …เบื้องตะวันตกเมืองสุโขทัยนี้มีอรัญญิก พ่อขุนรามคำแหงกระทำโอยทานแก่มหาเถรสังฆราชปราชญ์เรียนจบปิฎกไตรยหลวกกว่าปู่ครูในเมืองนี้ทุกคนลุกแต่เมืองนครศรีธรรมราชมา…"

ลึงกอร์นี้ชาวมาเลย์ในรัฐกลันตันและเมืองใเมืองนี้ไว้ในตอนเที่ยงกลับเพราะเรือเสียที่ตลิ่งหน้าเมือง โดยเรียกคู่กันในเอกสารชิ้นนี้ว่า " เมืองปาฎลีบุตร" ในบางตอน และ "เมืองละคอน" (Muan Lakon-ชาวสิงหลฟังคำที่มี "ง" สะกดเป็น "น" สะกดเสมอ ดังนั้นคำว่า "เมือง" (Muang) เขาจะจดเป็น "มุอัน"-Muan) ในบางตอน (ดู P.E.E. Fernando, "An Account of the Kandyan Mission Sent to Siam in 1750," " The Ceylon Journal of Historical and Social Sutdies, vol. 2, No.1, (January, 1959), หน้า ๖๗-๘๒) เช่น "..ในวันอังคารที่ ๑๗ ธันวาคม พ.ศ.๒๒๙๔ ในขณะที่เขากำลังมาถึงเมืองละคอน (Muan Lakon) ซึ่งเป็นแคว้นหนึ่งของสยาม เรือก็อับปางลง แต่ไม่มีผู้ใดได้รับอันตรายและทุกคนได้ขึ้นฝั่งยังดินแดนที่เรียกกันว่า เมืองละคอน ในดินแดนนี้มีเมือง (city) ใหญ่เมืองหนึ่งเรียกว่า "ปาฎลีบุตร" (Pataliputra)ซึ่งมีกำแพงล้อมรอบทุกด้าน…" และในโคลงยอพระเกียรติสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี ของนายสวนมหาดเล็กก็เรียกตามพรลิงค์หรือนครศรีธรรมราชว่า "ปาตลีบุตร"เช่นกัน ดังที่ปรากฎในโคลงบางบทว่าดังนี้

ปางปาตลีบุตรเจ้า นัครา

แจ้งพระยศเดชา ปิ่นเกล้า

ทรนงศักดิ์อหังกา เกกเก่ง อยู่แฮ

ยังไม่ประนตเข้า สู่เงื้อมบทมาลย์ ฯ

ลึงกอร์ เป็นขื่อที่ชาวไทยมุสลิมในจังหวัดชายแดนภาคใต้ ๓ จังหวัด คือ เป็นคำเรียกชื่อย่อของเมือง"นครศรีธรรมราช"ทั้งนี้เพราะชาวโปรตุเกสไม่ถนัดในการออกเสียงตัว "น" (N) จึงออกเสียงตัวนี้เป็น "ล" (L) ดังนั้นจึงได้เรียกเพี้ยนไปดังกล่าว แล้วในที่สุดชื่อ "ลิกอร์" นี้จึงกลายเป็นชื่อที่ชาวตะวันตกรู้จักกันดี ในจดหมายเหตุของวันวลิต (Jeremais Van Vliet) พ่อค้าชาวดัตช์ ซึ่งเป็นผุ้จัดการห้างฮอลันดาและเข้ามาในประเทศไทย ในสมัยสมเด็จพระเจ้าปราสาททอง ก็ได้เรียกเมืองนครศรีธรรมราชว่า "ลิกูร์" (Lijgoor, Lygoor) ในสมัยพระบาทสามเด็จฯ พระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ ๒ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ จอห์น ครอเฟิด (John Crawfurd) ทูตชาวอังกฤษที่เป็นตัวแทนของบริษัทอินเดียตะวันออกของอังกฤษ เข้ามาเจรจากับรัฐบาลไทยก็เรียกนครศรีธรรมราชว่า "ลิกอร์" แม้แต่ในปัจจุบันชาวตะวันตกก็ยังใช้ชื่อนี้กันอยู่อย่างชื่อจารึกหลักที่ ๒๓ ที่พบ ณ วัดเสมาชัย (คู่แฝดกับวัดเสมาเมือง ต่อมารวมกันเป็นวัดเสมาเมือง) อำเภอเมืองนครศรีธรรมราช จังหวัดนครศรีธรรมราชนั้น ชาวตะวันตกรู้จักกันในนาม "จารึกแห่งลิ

กอร์" (Ligor Inscription) นอกจากนี้ยังเรียกด้านที่ ๑ ของจารึกหลักนี้ว่า "Ligor A.W" และเรียกด้านที่ ๒ ว่า "Ligor B." ดังนั้นนอกจาก "ตามพรลิงค์" แล้วชื่อเก่าของนครศรีธรรมราชอีกชื่อหนึ่งที่รู้จักกันอย่างกว้างขวางในระยะหลังคือ "ลิกอร์"