|
|
|||
|
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเดชาดิศร |
|||
|
อัญขยมบรมเรศร์เรื้อง |
รามวงศ์ | ||
| พระผ่านแผ่นไผททรง | สืบไท้ | ||
| แสวงยิ่งสิ่งสดับองค์ | โอวาท | ||
| หวังประชาชนให้ | อ่านแจ้งคำโคลง | ||
|
ครรโลงโลกนิตินี้ |
นมนาน | ||
| มีแต่โบราณกาล | เก่าพร้อง | ||
| เป็นสุภาษิตสาร | สอนจิต | ||
| กลดั่งสร้อยสอดคล้อง | เวี่ยไว้ในกรรณฯ | ||
|
๑.ปลาร้าพันห่อด้วย |
ใบคา | ||
| ใบก็เหม็นคาวปลา | คละคลุ้ง | ||
| คือคนหมู่ไปหา | คบเพื่อน พาลนา | ||
| ได้แต่ร้ายร้ายฟุ้ง | เฟื่องให้เสียพงศ์ฯ | ||
|
๒.ใบพ้อพันห่อหุ้ม |
กฤษณา | ||
| หอมระรวยรสพา | เพริศด้วย | ||
| คือคนเสพเสน่หา | นักปราชญ์ | ||
| ความสุขซาบฤาม้วย | ดุจไม้กลื่นหอมฯ | ||
|
๓.ผลเดื่อเมื่อสุกไซร้ |
มีพรรณ | ||
| ภายนอกแดงดูฉัน | ชาดบ้าย | ||
| ภายในย่อมแมลงวัน | หนอนบ่อน | ||
| ดุจดั่งคนใจร้าย | นอกนั้นดูงามฯ | ||
|
๔.ขนุนสุกสล้างแห่ง |
สาขา | ||
| ภายนอกเห็นหนามหน่า | หนั่นแท้ | ||
| ภายในย่อมรสา | เอมโอช | ||
| สาธุชนนั้นแล้ | เลิศด้วยดวงใจฯ | ||
|
๕.ยางขาวขนเรียบร้อย |
ดูดี | ||
| ภายนอกหมดใสสี | เปรียบฝ้าย | ||
| กินสัตว์เสพปลามี | ชีวิต | ||
| เฉกเช่นชนชาติร้าย | นอกนั้นนวลงามฯ | ||
|
๖.รูปแร้งดูร่างร้าย |
รุงรัง | ||
| ภายนอกเพียงพึงชัง | ชั่วช้า | ||
| เสพสัตว์ที่มรณัง | นฤโทษ | ||
| ดังจิตต์สาธุชนกล้า | กลั่นสร้างทางผลฯ | ||
|
๗.คนพาลผู้บาปแท้ |
ทุรจิตต์ | ||
| ไปสู่หาบัณฑิต | ค่ำเช้า | ||
| ฟังธรรมอยู่เนืองนิตย์ | บ่ซราบ ใจนา | ||
| คือจวักตักข้าว | ห่อนรู้รสแกงฯ | ||
|
๘.ผู้ใดใจฉลาดล้ำ |
ปัญญา | ||
| ได้สดับปราชญ์เจรจา | อาจรู้ | ||
| ยินคำบัดเดี๋ยวมา | ซับซาบ ใจนา | ||
| คือมลิ้นคนผู้ | ทราบรู้รสแกงฯ | ||
|
๙.หมูเห็นสีหราชท้า |
ชวนรบ | ||
| กูสี่ตีนกูพบ | ท่านไซร้ | ||
| อย่ากลัวท่านอย่าหลบ | หลีกจาก กูนา | ||
| ท่านสี่ตีนอย่าได้ | วากเว้วางหนีฯ | ||
|
๑๐.สีหราชร้องว่าโอ้ |
พาลหมู | ||
| ทรชาติครั้นเห็นกู | เกลียดใกล้ | ||
| ฤามึงใคร่รบดนู | มึงนาศ เองนา | ||
| กูเกลียดมึงกูให้ | พ่ายแพ้ภัยตัวฯ | ||
|
๑๑.กบเกิดในสระใต้ |
บัวบาน | ||
| ฤาห่อนรู้รสมาลย์ | หนึ่งน้อย | ||
| ภุมราอยู่ไกลสถาน | นับโยชน์ ก็ดี | ||
| บินโบกมาค้อยค้อย | เกลือกเคล้าเสาวคนธ์ฯ | ||
|
๑๒.ใจชนใจชั่วช้า |
โฉงเฉง | ||
| ใจจักสอนใจเอง | ไป่ได้ | ||
| ใจปราชญ์ดัดตามเพลง | พลันง่าย | ||
| ดุจช่างปืนดัดไม้ | แต่งให้ปืนตรงฯ | ||
|
๑๓.ไม้ค้อมมีลูกน้อม |
นวยงาม | ||
| คือสัปปุรุษสอนตาม | ง่ายแท้ | ||
| ไม้ผุดั่งคนทราม | สอนยาก | ||
| ดัดก็หักแหลกแล้ | ห่อนรื้อโดยตามฯ | ||
|
๑๔.เป็นคนควรรอบรู้ |
สมาคม | ||
| สองประการนิยม | กล่าวไว้ | ||
| หนึ่งพาลหนึ่งอุดม | นักปราชญ์ | ||
| สองสิ่งนี้จงให้ | เลือกรู้สมาคมฯ | ||
|
๑๕.คนใดไปเสพด้วย |
คนพาล | ||
| จักทุกข์ทนเนานาน | เนิ่นแท้ | ||
| ใครเสพท่วยทรงญาณ | เปรมปราชญ์ | ||
| เสวยสุขล้ำเลิศแล้ | เพราะได้สดับดีฯ | ||
|
๑๖.ได้เห็นนักปราชญ์ไซร้ |
เป็นสุข | ||
| อยู่ร่วมเรือนหายทุกข์ | ค่ำเช้า | ||
| ผู้พาลสั่งสอนปลุก | ใจดั่ง พาลนา | ||
| ยลเยี่ยงนกแขกเต้า | ตกต้องมือโจรฯ | ||
|
๑๗.คบกากาโหดให้ |
เสียพงศ์ | ||
| พาตระกูลเหมหงส์ | แหลกด้วย | ||
| คบคนชั่วจักปลง | ความชอบ เสียนา | ||
| ตราบลูกหลานเหลนม้วย | ไม่ม้วยนินทาฯ | ||
|
๑๘.มดแดงแมลงป่องไว้ |
พิษหาง | ||
| งูจะเข็บพิษวาง | แห่งเขี้ยว | ||
| ทรชนทั่วสรรพางค์ | พิษอยู่ | ||
| เพราะประพฤติมันเกี้ยว | เกี่ยงร้ายแกมดีฯ | ||
|
๑๙.นาคีมีพิษเพี้ยง |
สุริโย | ||
| เลื้อยบ่ทำเดโช | แช่มช้า | ||
| พิษน้อยหยิ่งยะโส | แมลงป่อง | ||
| ชูแต่หางเองอ้า | อวดอ้างฤทธีฯ | ||
|
๒๐.ความรู้ผู้ปราชญ์นั้น |
นักเรียน | ||
| ฝนทั่งเท่าเข็มเพียร | ผ่ายหน้า | ||
| คนเกียจเกลียดหน่ายเวียน | วนจิต | ||
| กลอุทกในตะกร้า | เปี่ยมล้นฤามีฯ | ||
|
๒๑.กระออมเพ็ญเพียบน้ำ |
ฤาติง | ||
| โอ่งอ่างพร่องชลชิง | เฟื่องหม้อ | ||
| ผู้ปราชญ์ห่อนสุงสิง | เยียใหญ่ | ||
| ผู้โฉดรู้น้อยก้อ | พลอดพ้นประมาณฯ | ||
|
๒๒.งาสารฤาห่อนเหี้ยน |
หดคืน | ||
| คำกล่าวสาธุชนยืน | อย่างนั้น | ||
| ทุรชนกล่าวคำฝืน | คำเล่า | ||
| หัวเต่ายาวแล้วสั้น | เล่ห์ลิ้นทรชน | ||
|
๒๓.ทรชนอย่าเคียดแค้น |
อย่าสนิท | ||
| อย่าห่างศัตรูชิด | อย่าใกล้ | ||
| คือไฟถ่านแรงฤทธิ์ | ถือถลาก มือนา | ||
| แม้ดับแล้วบ่ไหม้ | หม่นต้องมือดำฯ | ||
|
๒๔.มิตรพาลอย่าคบให้ |
สนิทนัก | ||
| พาลใช่มิตรอย่ามัก | กล่าวใกล้ | ||
| ครั้นคราวเครียดคุมชัก | เอาโทษ ใส่นา | ||
| รู้เหตุสิ่งใดไซร้ | ส่อสิ้นกลางสนามฯ | ||
|
๒๕.หมาใดตัวร้ายขบ |
บาทา | ||
| อย่าขบตอบต่อหมา | อย่าขึ้ง | ||
| ทรชนชาติช่วงทา- | รุณโทษ | ||
| อย่าโกรธอย่าหน้าบึ้ง | ตอบถ้อยถือความฯ | ||
|
๒๖.ลูกสะเดาน้ำผึ้งซาบ |
โทรมปน | ||
| แล้วปลูกปองรสคนธ์ | แอบอ้อย | ||
| ตราบเท่าออกดอกผล | พวงดก | ||
| ขมแห่งสะดาน้อย | หนึ่งรู้โรยราฯ | ||
|
๒๗.พริกเผ็ดใครเผ็ดให้ |
ฉันใด | ||
| หนามย่อมแหลมเองใคร | เซี่ยมให้ | ||
| จันทน์กฤษณาไฉน | ใครอบ หอมฤา | ||
| วงศ์แห่งนักปราชญ์ได้ | เพราะด้วยฉลาดเองฯ | ||
|
๒๘.จันทน์แห้งกลิ่นห่อนได้ |
ดรธาน | ||
| อ้อยหีบชานยังหวาน | โอชอ้อย | ||
| ช้างเข้าศึกเสี่ยมสาร | ยกย่าง งามนา | ||
| บัณฑิตแม้ทุกข์ร้อย | เท่ารื้อลืมธรรม์ | ||
|
๒๙.ฝูงหงส์หลงเข้าสู่ |
ฝูงกา | ||
| สีหราชเคียงโคนา | คลาดเคล้า | ||
| ม้าต้นระคนลา | เลวชาติ | ||
| นักปราชญ์พาลพาเต้า | สี่นี้ไฉนงามฯ | ||
|
๓๐.แมลงวันแสวงเสพด้วย |
ลามก | ||
| พาลชาติเสาะสิ่งรก | เรื่องร้าย | ||
| ภุมราเห็จเหิรหก | หาบุษ - บานา | ||
| นักปราชญ์ฤาห่อนหม้าย | หมั่นสู้แสวงธรรม | ||
|
๓๑.เนื้อปองน้ำหญ้าบ่ |
ปองทอง | ||
| ลิงบ่ปองรัตน์ปอง | ลูกไม้ | ||
| หมูปองอสุจิของ | หอมห่อนปองนา | ||
| คนเคลิบเคลิ้มบ้าใบ้ | ห่อนรู้ปองธรรมฯ | ||
|
๓๒.กายเกิดพยาธิโรคร้าย |
ยาหาย | ||
| แต่พยศยาไป่วาย | ตราบม้วย | ||
| ชาติเสือห่อนหายลาย | ลบผ่อง | ||
| กล้วยก็กล้วยคงกล้วย | กลับกล้ายฤามีฯ | ||
|
๓๓.ขุนเขาสูงร้อยโยชน์ |
คณนา | ||
| ขุนปราบด้วยโยธา | ราบได้ | ||
| จักล้างพยศสา- | หัสยาก | ||
| ยศศักดิ์ให้เท่าให้ | พยศนั้นฤาหายฯ | ||
|
๓๔.คบคนผู้โฉดเคลิ้ม |
อับผล | ||
| หญิงเคียดอย่าระคน | ร่วมห้อง | ||
| อย่าคบหมู่ทรชน | สอนยาก | ||
| บัณฑิตแม้ตกต้อง | โทษสู้สมาคมฯ | ||
|
๓๕.ภูเขาเอนกล้ำ |
มากมี | ||
| บมิหนักแผ่นธรณี | หน่อยไซร้ | ||
| หนักนักแต่กระลี | ลวงโลก | ||
| อันจักทรงทานได้ | แต่พื้นนรกานต์ฯ | ||
|
๓๖.ภูเขาทั้งแท่งล้วน |
ศิลา | ||
| ลมพยุพัดพา | บ่ขึ้น | ||
| สรรเสริญและนินทา | คนกล่าว | ||
| ใจปราชญ์ฤาเฟื่องฟื้น | ห่อนได้จินต์จลฯ | ||
|
๓๗.ห้ามเพลิงไว้อย่าให้ |
มีควัน | ||
| ห้ามสุริยะแสงจันทร์ | ส่องไซร้ | ||
| ห้ามอายุให้หัน | คืนเล่า | ||
| ห้ามดั่งนี้ไว้ได้ | จึ่งห้ามนินทาฯ | ||
|
๓๘.ภูเขาเหลือแหล่ล้วน |
ศิลา | ||
| หากมณีจินดา | ยากได้ | ||
| ฝูงชนเกิดนานา | ในโลก | ||
| หานักปราชญ์นั้นไซร้ | เลือกแล้วฤามีฯ | ||
|
๓๙.ป่าหลวงหลายโยชน์พร้อม |
พฤกษา | ||
| หาแก่นจันทร์กฤษณา | ยากไซร้ | ||
| ฝูงคนเกิดมีมา | เหลือแหล่ | ||
| หาปราชญ์ฤาจักได้ | ยากแท้ควรสงวนฯ | ||
|
๔๐.มัจฉามีทั่วท้อง |
ชโลธร | ||
| หาเงือกงูมังกร | ยากได้ | ||
| ทั่วด้าวพระนคร | คนมาก มีนา | ||
| จักเสาะสัปปุรุษไซร้ | ยากแท้จักมีฯ | ||
|
๔๑.ดารามีมากร้อย |
ถึงพัน | ||
| บ่เปรียบกับดวงจันทร์ | หนึ่งได้ | ||
| คนพาลมากอนันต์ | ในโลก | ||
| จะเทียบเท่าปราชญ์ไซร้ | ยากแท้ฤาถึงฯ | ||
|
๔๒.เหมหงส์เลี้ยงชีพด้วย |
สาคร | ||
| ช้างพึ่งพนาดร | ป่าไม้ | ||
| ภุมราบุษบากร | ครองร่าง ตนนา | ||
| นักปราชญ์เลี้ยงตัวได้ | เพื่อด้วยปัญญาฯ | ||
|
๔๓.นกแร้งบินได้เพื่อ |
เวหา | ||
| หมู่จระเข้าเต่าปลา | พึ่งน้ำ | ||
| เข็ญใจพึ่งราชา | จอมราช | ||
| ลูกอ่อนอ้อนกลืนกล้ำ | เพื่อน้ำนมแรงฯ | ||
|
๔๔.ป่าพึ่งพาลพยัคฆ์ร้าย |
ราวี | ||
| เสือพึ่งไพรพงพี | เถื่อนถ้ำ | ||
| ความชั่วพึ่งความดี | เท็จพึ่ง จริงนา | ||
| เรือพึ่งแรงน้ำน้ำ | หากรู้คุณเรือฯ | ||
|
๔๕.ตีนงูงูไซร้หาก |
เห็นกัน | ||
| นมไก่ไก่สำคัญ | ไก่รู้ | ||
| หมู่โจรต่อโจรหัน | เห็นเล่ห์ กันนา | ||
| เชิงปราชญ์ฉลาดกล่าวผู้ | ปราชญ์รู้เชิงกันฯ | ||
|
๔๖.มีอายุร้อยหนึ่ง |
นานนัก | ||
| ศีลชื่อปัญจางค์จัก | ไป่รู้ | ||
| ขวบเดียวเด็กรู้รัก | ษานิจ ศีลนา | ||
| พระตรัสสรรเสริญผู้ | เด็กนั้นเกิดศรีฯ | ||
|
๔๗.คนใดยืนอยู่ร้อย |
พรรษา | ||
| ใจบ่มีปรีชา | โหดไร้ | ||
| วันเดียวเด็กเกิดมา | ใจปราชญ์ | ||
| สรรเพชญบัณฑุรไว้ | เด็กนั้นควรยอฯ | ||
|
๔๘.คนใดยืนเหยียบร้อย |
ขวบปี | ||
| ความอุตส่าห์ฤามี | เท่าก้อย | ||
| เด็กเกิดขวบหนึ่งดี | เพียรพาก | ||
| พระตรัสว่าเด็กน้อย | นี่เนื้อเวไนยฯ | ||
|
๔๙.อายุถึงร้อยขวบ |
เจียรกาล | ||
| ธัมโมชอันโอฬาร | บ่รู้ | ||
| เด็กน้อยเกิดประมาณ | วันหนึ่ง | ||
| เห็นถ่องธรรมยิ่งผู้ | แก่ร้อยพรรษาฯ | ||
|
๕๐.อายุมีอยู่ร้อย |
ปีปลาย | ||
| ความเกิดและความตาย | ไป่รู้ | ||
| วันเดียวเด็กหญิงชาย | เห็นเกิด ตายนา | ||
| ลูกอ่อนนั่นยิ่งผู้ | แก่ร้อยปีปลายฯ | ||
|
๕๑.ธิรางค์รู้ธรรมแม้ |
มากหลาย | ||
| บ่กล่าวให้หญิงชาย | ทั่วรู้ | ||
| ดุจหญิงสกลกาย | งามเลิศ | ||
| อยู่ร่วมเรือนผัวผู้ | โหดแท้ขันทีฯ | ||
|
๕๒.รู้ธรรมเทียมเท่าผู้ |
ทรงไตร | ||
| เจนจัดอรรถภายใน | ลึกล้น | ||
| กล่าวแก้สิ่งสงสัย | เลอะเลือน | ||
| รสพระธรรมอั้นอ้น | ว่ารู้ใครชมฯ | ||
|
๕๓.รู้น้อยว่ามากรู้ |
เริงใจ | ||
| กลกบเกิดอยู่ใน | สระจ้อย | ||
| ไป่เห็นชเลไกล | กลางสมุทร | ||
| ชมว่าน้ำบ่อน้อย | มากล้ำลึกเหลือฯ | ||
|
๕๔.รูปชั่วมักแต่งแกล้ง |
เกลาทรง | ||
| ใจขลาดมักอาจอง | อวดสู้ | ||
| น้ำพร่องกระออมคง | กระฉอก ฉานนา | ||
| เฉาโฉดโอษฐ์อวดสู้ | ว่ารู้ใครเทียมฯ | ||
|
๕๕.จระเข้คับน่านน้ำ |
ไฉนหา ภักษ์เฮย | ||
| รถใหญ่กว่ารัถยา | ยากแท้ | ||
| เสือใหญ่กว่าวนา | ไฉนอยู่ ได้แฮ | ||
| เรือเขื่องคับชเลแล้ | แล่นโล้ไปไฉนฯ | ||
|
๕๖.มณฑกทำเนียบท้าว |
ราชสีห์ | ||
| แมวว่ากูพยัคฆี | แกว่นกล้า | ||
| นกจอกว่าฤทธี | กูยิ่งครุฑนา | ||
| คนประดากขุกมีข้า | ยิ่งนั้นแสนทวีฯ | ||
|
๕๗.หิ่งห้อยส่องก้นสู้ |
แสงจันทร์ | ||
| ปัดเทียบเทียมรัตนอัน | เอี่ยมข้า | ||
| ทองเหลืองหลู่สุวรรณ | ธรรมชาติ | ||
| พาลว่าตนเองอ้า | อาจล้ำเลยกวีฯ | ||
|
๕๘.เสือผอมกวางวิ่งเข้า |
โจมขวิด | ||
| ไป่ว่าเสือมีฤทธิ์ | เลิศล้ำ | ||
| เล็บเสือดั่งคมกฤช | เสือซ่อน ไว้นา | ||
| ครั้นปะปามล้มขว้ำ | จึ่งรู้จักเสือฯ | ||
|
๕๙.ทองเหลืองเปลื้องร้ายห่อน |
เห็นมี | ||
| ขัดเท่าขัดราคี | เล่าไซร้ | ||
| นพคุณหมดใสสี | เสร็จโทษ | ||
| ถึงบ่แต่งตั้งไว้ | แจ่มแจ้งไพบูลย์ฯ | ||
|
๖๐.พระสมุทรไหวหวาดห้วย |
คลองสรวล | ||
| เมรุพลวกปลวกสำรวล | ร่าเร้า | ||
| สีหราชร่ำคร่ำครวญ | สุนัขเยาะ หยันนา | ||
| สุริยส่องยามเย็นเช้า | หิ่งห้อยยินดีฯ | ||
|
๖๑.แมวล่าหนูแซ่ซี้ |
จรจรัล | ||
| หมาล่าวิฬาร์ผัน | สู่หล้าง | ||
| ครูล่าศิษย์ละธรรม์ | คบเพื่อน พาลนา | ||
| เสื่อล่าป่าแรมร้าง | หมดไม้ไพรสณฑ์ฯ | ||
|
๖๒.จามรรีขนข้องอยู่ |
หยุดปลด | ||
| ชีพบ่รักรักยศ | ยิ่งไซร้ | ||
| สัตว์โลกซึ่งสมบัติ | มีชาติ | ||
| ดูเยี่ยงสัตว์นั้นได้ | ยศซร้องสรรเสริญฯ | ||
|
๖๓.นพคุณใส่เบ้าสูบ |
แสนที | ||
| ฆ้อนเหล็กรุมรันตี | ห่อนม้วย | ||
| บ่เจ็บเท่าธุลี | สักหยาด | ||
| เจ็บแต่ท่านชั่งด้วย | กล่ำน้อยหัวดำฯ | ||
|
๖๔.ตัดจันทน์ฟันม่วงไม้ |
จัมบก | ||
| แปลงปลูกหนามรายรก | รอบเรื้อ | ||
| ฆ่าหงส์มยุรนก | กระเหว่า เสียนา | ||
| เลี้ยงหมูกากินเนื้อ | ว่ารู้ลีลาฯ | ||
|
๖๕.เอาสารเทียมอูฐโอ้ |
เป็นมูล | ||
| เก็บปัดเทียมแก้วปูน | ค่าไว้ | ||
| เมืองใดพิกัดพูน | มีดั่ง นี้นา | ||
| นับแต่ไกลอย่าได้ | ไต่เต้าเมืองเข็ญฯ | ||
|
๖๖.น้ำเคี้ยวยูงว่าเงื้ยว |
ยูงตาม | ||
| ทรายเหลือบหางยูงงาม | ว่าหญ้า | ||
| ตาทรายยิ่งนิลงาม | พรายเพริศ | ||
| ลิงว่าหว้าหวังหว้า | หว่าดิ้นโดดตามฯ | ||
|
๖๗.สังขารหวัวผู้ว่า |
ตนทระนง | ||
| ทรัพย์ย่อมหวัวคนจง | ว่าเจ้า | ||
| หญิงหวัวแก่ชายปลง | ชมลูก | ||
| มัจจุราชหวัวผู้เถ้า | บ่รู้วันตายฯ | ||
|
๖๘.มือด้วนคิดจะมล้าง |
เขาหมาย | ||
| ปากด้วนถ่มน้ำลาย | เลียบฟ้า | ||
| หิ่งห้อยแข่งแสงฉาย | สุริเยศ | ||
| คนทุพพลอวดกล้า | แข่งผู้มีบุญฯ | ||
|
๖๙.แว่นตามาใส่ผู้ |
อันธการ | ||
| คนหนวกฟังสำนวน | ขับร้อง | ||
| คนใบ้ใฝ่แสดงสาร | โคลงกาพย์ | ||
| เฉกเครื่องประดับซร้อง | ใส่ให้วานรฯ | ||
|
๗๐.วัดช้างเบื้องบาทรู้ |
จักสาร | ||
| วัดอุทกชักกมุทมาลย์ | แม่นรู้ | ||
| ดูครูสดับโวหาร | สอนศิษย์ | ||
| ดูตระกูลเผ่าผู้ | เพื่อด้วยเจรจาฯ | ||
|
๗๑.พระสมุทรสุดลึกล้น |
คณนา | ||
| สายดิ่งทิ้งทอดมา | หยั่งได้ | ||
| เขาสูงอาจวัดวา | กำหนด | ||
| จิตต์มนุษย์นี้ไซร้ | ยากแท้หยั่งถึงฯ | ||
|
๗๒.ไม้ล้มควรค่ามได้ |
โดยหมาย | ||
| คนล้มจักข้ามกราย | ห่อนได้ | ||
| ทำชอบชอบห่อนหาย | ชอบกลับ สนองนา | ||
| ทำผิดผิดจักให้ | โทษแท้ถึงตนฯ | ||
|
๗๓.ไม้ล้มจักค่ามให้ |
ดูกาล | ||
| คนท่าวล้มข้ามพาน | ห่อนไต้ | ||
| เสือผอมอย่าอวดหาญ | เข้าผลัก เสือแฮ | ||
| พาลประทุษฐ์ตกไร้ | อย่าได้ทำคุณฯ | ||
|
๗๔.ทรชนยากไร้อย่า |
ทำคุณ | ||
| อย่าหยิบทรัพย์อุดหนุน | หย่อนให้ | ||
| ก่อเกื้อเกือบเกินทุน | มันมั่ง มีนา | ||
| ครั้นค่อยคลายวายไร้ | กลับสู้ดูแคลนฯ | ||
|
๗๕.ทำคุณท่านห่อนรู้ |
คุณสนอง | ||
| ท่านบ่แทนคุณปอง | โทษให้ | ||
| กลกาแต่งยูงทอง | ลายเลิศ | ||
| ยูงเอาหมึกม่อไล้ | ลูบสิ้นสรรพางค์ฯ | ||
|
๗๖.เทพาพันเทพเรื้อง |
ฤทธิรงค์ | ||
| บ่เท่าพระอินทร์องค์ | หนึ่งได้ | ||
| คุณพันหนึ่งดำรง | ความชอบ ไว้นา | ||
| มีโทษอันหนึ่งไซร้ | กลบกล้ำพันคุณฯ | ||
|
๗๗.ใครซื่อซื่อต่อตั้ง |
ตามกัน | ||
| ใครคดคดผ่อนผัน | ตอบเต้า | ||
| ทองแดงว่าสุวรรณ | ยังถ่อง เหมือนฤา | ||
| ดุจลูกสูสองเถ้า | ว่าโอ้เป็นลิงฯ | ||
|
๗๘.นายรักไพร่ไพร่พร้อม |
รักนาย | ||
| มีศึกสู้จนตาย | ต่อแย้ง | ||
| นายเบียนไพร่กระจาย | จากหมู่ | ||
| นายบ่ไพร่แกล้ง | ล่อล้างผลาญนายฯ | ||
|
๗๙.ข้าท้าวเอาจิตต์ท้าว |
แม่นหมาย | ||
| บ่าวท่านเอาใจนาย | แม่นหมั้น | ||
| ศิษย์ท่านผ่อนผันผาย | โดยจิตต์ ครูนา | ||
| อยู่ที่เรือนตัวนั้น | แต่น้ำใจเองฯ | ||
|
๘๐.รักกันอยู่ขอบฟ้า |
เขาเขียว | ||
| เสมออยู่หอแห่งเดียว | ร่วมห้อง | ||
| ชังกันบ่แลเหลียว | ตาต่อ กันนา | ||
| เหมือนขอบฟ้ามาป้อง | ป่าไม้มาบังฯ | ||
|
๘๑.ให้ท่านท่านจักให้ |
ตอบสนอง | ||
| นบท่านท่านจักปอง | นอบไหว้ | ||
| รักท่านท่านควรครอง | ความรัก เรานา | ||
| สามสิ่งนี้เว้นไว้ | แต่ผู้ทรชนฯ | ||
|
๘๒.แม้นมีความรู้ดั่ง |
สัพพัญญู | ||
| ผิบ่มีคนชู | ห่อนขึ้น | ||
| หัวแหวนค่าเมืองตรู | ตาโลก | ||
| ทองบ่รองรับพื้น | ห่อนแก้วมีศรีฯ | ||
|
๘๓.ราชรถปรากฏด้วย |
ธงชัย | ||
| ควันประจักษ์แก่ไฟ | เที่ยงแท้ | ||
| ราชาอิสระใน | สมบัติ | ||
| ชายย่อมเฉลิมเลิศแล้ | ปิ่นแก้วเกศหญิงฯ | ||
|
๘๔.รำฟ้อนสุนทรด้วย |
รูปา | ||
| ร้องขับศัพท์เสน่หา | ยิ่งแท้ | ||
| มวยปล้ำล่ำสันสา | มารถจึ่ง ดีแฮ | ||
| รักกับชังนั้นแล้ | เพื่อลิ้นเจรจาฯ | ||
|
๘๕.กระเหว่าเสียงเพราะแท้ |
แก่ตัว | ||
| หญิงเลิศเพราะรักผัว | แม่นหมั้น | ||
| นักปราชญ์มาตรรูปมัว | หมองเงื่อน งามนา | ||
| เพราะเพื่อรสธรรมนั้น | ส่องให้เห็นงามฯ | ||
|
๘๖.นารายณ์วายเว้นจาก |
อาภรณ์ | ||
| อากาศขาดสุริยจร | แจ่มหล้า | ||
| เมืองใดบ่มีวร | นักปราชญ์ | ||
| แม้ว่างามล้นฟ้า | ห่อนได้งามเลยฯ | ||
|
๘๗.เขาใดไร้ถ้ำราช |
สีห์หมาง | ||
| สระโหดหงส์ละวาง | วากเว้ | ||
| พฤกษ์ใดบกใบบาง | นกหน่าย | ||
| สาวซัดชู้โอ้เอ้ | เพราะชู้ชายทรามฯ | ||
|
๘๘.ป่าใดไกลพยัคฆ์ร้าย |
ราวี | ||
| ไม้หมดม้วยบ่มี | ร่มซื้อ | ||
| หญิงยศงดงามดี | ผัวหน่าย | ||
| เป็นที่หมิ่นชายยื้อ | หยอกเย้าเสียตนฯ | ||
|
๘๙.พลูหมากจากโอษฐ์โอ้ |
เสียศรี | ||
| หญิงจากจอมสามี | ครอบเกล้า | ||
| เรือนปราศจากบุตรี | ดรุณเด็ก | ||
| เมืองจากจอมภพเจ้า | สิ่งนี้ฤางามฯ | ||
|
๙๐.เจ็ดวันเว้นดีดซ้อม |
ดนตรี | ||
| อักขระห้าวันหนี | เนิ่นช้า | ||
| สามวันจากนารี | เป็นอื่น | ||
| วันหนึ่งเว้นล้างหน้า | อับเศร้าศรีหมองฯ | ||
|
๙๑.ดอยใดมีถ้ำราช |
สีห์ประสงค์ | ||
| เมืองมาบมีบัวหงส์ | หากใกล้ | ||
| ต้นไม้พุ่มพัวพง | นกมาก มีนา | ||
| สาวหนุ่มตามชู้ไซร้ | เพราะชู้ชอบตาฯ | ||
|
๙๒.เปือกตมชมชื่นเชื้อ |
กาษร | ||
| หงส์กับบุษบากร | ชื่นช้อย | ||
| ภิกษุเสพสังวร | ศีลสุข ไซร้นา | ||
| บุรุษรสรักร้อย | เท่าน้อมในหญิงฯ | ||
|
๙๓.ใครจักผูกโลกแม้ |
รัดรึง | ||
| เหล็กเท่าลำตาลตรึง | ไป่หมั้น | ||
| มนต์ยาผูกนานหึง | หายเสื่อม | ||
| ผูกเพื่อไมตรีนั้น | แน่นเท้าวันตายฯ | ||
|
๙๔.เรียนพระธรรมแท้ผูก |
ศาสนา | ||
| ปลอกผูกคชตรึงตรา | ตรากหมั้น | ||
| มนต์ดลและหยูกยา | สมรรถผูก งูแฮ | ||
| ผูกโลกทั้งหลายนั้น | แน่นด้วยไมตรีฯ | ||
|
๙๕.รบศึกชำนะได้ |
ในณรงค์ | ||
| รบแม่เรือนตัวยง | ขยาดแท้ | ||
| รบใจชักให้คง | ความสัตย์ | ||
| ถือว่าผู้นั้นแล้ | เลิศล้าชายชาญฯ | ||
|
๙๖.คนใดคนหนึ่งผู้ |
ใจฉกรรจ์ | ||
| เคียดฆ่าคนอนันต์ | หนักแท้ | ||
| ไป่ปานบุรุษอัน | ผจญจิตต์ เองนา | ||
| เธียรท่านเยิรยอแล้ | ว่าผู้มีชัยฯ | ||
|
๙๗.สงครามแสวงท่วยแกล้ว |
อาสา | ||
| กลคดีพึงหา | ท่านรู้ | ||
| ยามกินรสโอชา | ชวนเพื่อน กินนา | ||
| หาปราชญ์ล้ำเลิศผู้ | เมื่อแก้ปริศนาฯ | ||
|
๙๘.แสวงรู้พึงคบด้วย |
บัณฑิต | ||
| แสวงทรัพย์คบพาณิช | ง่ายไซร้ | ||
| แสวงหายศศักดิ์ชิด | ชอบราช | ||
| ผิใคร่ได้ลูกไซร้ | สำส้องเมียสาวฯ | ||
|
๙๙.ร้อยคนหาแกว่นแกล้ว |
กลางณรงค์ | ||
| พันหนึ่งหาปัญญายง | ยิ่งรู้ | ||
| แสนคนเสาะคนตรง | ยังยาก | ||
| ไป่เท่าคนหนึ่งผู้ | อาจอ้างอวยทานฯ | ||
|
๑๐๐.ช้างม้าเมียมิ่งแก้ว |
เงินทอง | ||
| ตัวมิตายจักปอง | ย่อมได้ | ||
| ชีวิตสิ่งเดียวของ | หายาก | ||
| ใช่ประทีปเทียนไต้ | ดับแล้วจุดคืนฯ | ||
|
๑๐๑.หาสินห้าปีเข้า |
พยายาม | ||
| แสวงคู่ผู้เมียสาม | ขวบเข้า | ||
| แสวงรู้ค่อยเรียนตาม | ต่อเจ็ด ขวบนา | ||
| แสวงใฝ่เฝ้าไทท้าว | ต่อสิ้นสุดกรรมฯ | ||
|
๑๐๒.เมื่อน้อยเรียนเร่งรู้ |
วิชา | ||
| ครั้นใหญ่หาสินมา | สู่เหย้า | ||
| เมื่อกลางแก่ศรัทธา | ทำแต่ บุญนา | ||
| ครั้นแก่แรงวอกเว้า | ห่อนได้เป็นการฯ | ||
|
๑๐๓.ปางน้อยสำเหนียกรู้ |
เรียนคุณ | ||
| ครั้นใหญ่ย่อมหาทุน | ทรัพย์ไว้ | ||
| เมื่อกลางแก่แสวงบุญ | ธรรมชอบ | ||
| ยามหง่อมทำใดได้ | แต่ล้วนอนิจจังฯ | ||
|
๑๐๔.ความรู้ดูยิ่งล้ำ |
สินทรัพย์ | ||
| คิดค่าควรเมืองนับ | ยิ่งไซร้ | ||
| เพราะเหตุจักอยู่กับ | กายอาต มานา | ||
| โจรจักเบียนบ่ได้ | เร่งรู้เรียนเอาฯ | ||
|
๑๐๕.ความเพียรเป็นอริแล้ว |
เป็นมิตร | ||
| คร้านเกียจเป็นเพื่อนสนิท | ร่วมไร้ | ||
| วิชาเฉกยาติด | ขมขื่น | ||
| ประมาทเหมือนดับไต้ | ชั่วร้ายฤาเห็นฯ | ||
|
๑๐๖.ผิรู้รู้จงให้ |
เทียมคน | ||
| จักเงื่องเงื่องเป็นกล | เงื่องแหง้ | ||
| จักสุกอย่าสุกปน | ดิบครึ่ง หนึ่งนา | ||
| ทางไล่ไว้หนีแก้ | รอดแคล้วภัยพาลฯ | ||
|
๑๐๗.ความรู้รู้ยิ่งได้ |
สินศักดิ์ | ||
| เป็นที่ชนพำนัก | นอบหิ้ว | ||
| อย่าเกียจเกลียดหน่ายรัก | เรียนต่อ | ||
| รู้ชอบใช่หอบหิ้ว | เหนื่อยแพ้แรงโรยฯ | ||
|
๑๐๘.วิชาเป็นเพื่อนเลี้ยง |
ชีวิต | ||
| ยามอยู่เรือนเมียสนิท | เพื่อนร้อน | ||
| ร่างกายสหายติด | ตามทุกข์ ยากนา | ||
| ธรรมหากเป็นมิตรซ้อน | เมื่อม้วยอาสัญฯ | ||
|
๑๐๙.เป็นชายความรู้ยิ่ง |
เป็นทรัพย์ | ||
| ทุกประเทศมีผู้นับ | อ่านอ้าง | ||
| สตรีรูปงามสรรพ | เป็นทรัพย์ ตนนา | ||
| แม่ตกยากไร้ร้าง | ห่อนไร้สามีฯ | ||
|
๑๑๐.เห็นใดจำให้แน่ |
นึกหมาย | ||
| ฟังใดอย่าฟังดาย | สดับหมั้น | ||
| ชนม์ยืนอย่าพึงวาย | ตรองตรึก ธรรมนา | ||
| สิ่งสดับทั้งนั้น | ผิดเพี้ยนเป็นครูฯ | ||
|
๑๑๑.เภตราเพียบล้มล่ม |
จมอรร-ณพนา | ||
| เกวียนหนักหักเพลาพลัน | ง่ายไซร้ | ||
| น้ำน่านซ่านหลิ่งคัน | เพราะเปี่ยม เต็มแฮ | ||
| ผู้ประจาคมากให้ | ทรัพย์ม้วยหมดตนฯ | ||
|
๑๑๒.คนใดโผงพูดโอ้ |
อึงดัง | ||
| อวดว่ากล้าอย่าฟัง | สับปลี้ | ||
| หมาเห่าเล่าอย่าหวัง | จักขบ ใครนา | ||
| สองเหล่าเขาหมู่นี้ | ชาติเชื้อเดียวกันฯ | ||
|
๑๑๓.เสือใดแรงร้ายระ |
พะพง | ||
| อาจอุกบุกดงยง | ขบคั้น | ||
| กินสัตว์สุระทะนง | ศักดิ์สาธุ์ | ||
| จักฉิบหายตายหมั้น | เพราะร้ายแรงทะนงฯ | ||
|
๑๑๔.ลับหลังบังเบียดล้าง |
ลบคุณ | ||
| ต่อพักตร์ยกยอบุญ | ลึกซึ้ง | ||
| คบมิตรจิตต์ปานปุน | เป็นดุจ นี้นา | ||
| กลดั่งเสพน้ำผึ้ง | คลุกเคล้ายาตายฯ | ||
|
๑๑๕.ผู้อื่นแม้ประโยชน์ไซร้ |
เสมอมิตร | ||
| มิตรประทุษฐ์ทำจิตต์ | เจ็บช้ำ | ||
| กายกับพยาธิชิด | ใครชอบ เลยนา | ||
| รุกขชาติในป่าล้ำ | เลิศให้เป็นยาฯ | ||
|
๑๑๖.สนิมเหล็กเกิดแต่เนื้อ |
ในตน | ||
| กินกัดเนื้อเหล็กจน | กร่อนขร้ำ | ||
| บาปเกิดแต่ตนคน | เป็นบาป | ||
| บาปย่อมทำโทษซ้ำ | ใส่ผู้บาปเองฯ | ||
|
๑๑๗.ฟักแฟงแตงเต้าถั่ว |
งายล | ||
| หว่านสิ่งใดให้ผล | สิ่งนั้น | ||
| ทำทานหว่านกุศล | ผลเพิ่ม พูนนา | ||
| ทำบาปบาปซั้นซั้น | ไล่เลี้ยวตามตนฯ | ||
|
๑๑๘.ยายำประกอบด้วย |
มนต์ดล | ||
| เคราะห์โศกฤกษ์บนปน | ปะไซร้ | ||
| แม้นบุญช่วยอวยผล | ผลเพิ่ม พูนนา | ||
| แม้นบาปบุรพกรรมให้ | บาปซ้ำเสียศูนย์ฯ | ||
|
๑๑๙.มีสินฤาเท่าผู้ |
มีคุณ | ||
| ข่าศึกฤาปานปุน | พยาธิ์ไซร้ | ||
| รักใดจักเพิ่มพุน | รักอาต-มานา | ||
| แรงอื่นฤาจักได้ | เท่าด้วยแรงกรรมฯ | ||
|
๑๒๐.อย่าโทษไทท้าวท่วย |
เทวา | ||
| อย่าโทษสถานภูผา | ย่านกว้าง | ||
| อย่าโทษหมู่วงศา | มิตรญาติ | ||
| โทษแต่กรรมเองสร้าง | ส่งให้เป็นเองฯ | ||
|
๑๒๑.หมอแพทย์ทายว่าไข้ |
ลมคุม | ||
| โหรว่าเคราะห์แรงรุม | โทษให้ | ||
| แม่มดว่าผีกุม | ทำโทษ | ||
| ปราชญ์ว่ากรรมเองไซร้ | ก่อสร้างมาเองฯ | ||
|
๑๒๒.แม้นมีตัวใหญ่เพียง |
ภูผา | ||
| สูงเจ็ดลำตาลสา- | มารถแท้ | ||
| พงศ์พันธุ์เผ่าจันทรา | สุริเยศ ก็ดี | ||
| ครั้นว่าไร้ทรัพย์แล้ | ทั่วหล้าฤาเห็นฯ | ||
|
๑๒๓.คนผู้หินชาติช้า |
พงศ์พันธุ์ | ||
| ครั้นมั่งมีสินสรรพ์ | อวดอ้าง | ||
| แม้ผู้เผ่าสุริยจันทร์ | สูงศักดิ์ ก็ดี | ||
| ครั้นทรัพย์แรมโรยร้าง | หมู่ร้ายดูแคลนฯ | ||
|
๑๒๔.แม้มีเนตรพ่างเพี้ยง |
พันจัก-ษุแฮ | ||
| มีวิชารู้หลัก | เลิศล้น | ||
| ปัญญายิ่งยศศักดิ์ | ลือทั่ว ภพนา | ||
| รู้เท่าใดฤาพ้น | พ่ายแพ้ความตายฯ | ||
|
๑๒๕.มีฤทธิ์แรงมากแม้ |
ทศพล ก็ดี | ||
| หักพระเมรุทบทน | ท่าวแท้ | ||
| หยิบยกสี่สากล | ชูกลอก ไว้นา | ||
| บัดย่อมจะพ่ายแพ้ | แก่ท้าวมฤตยูฯ | ||
|
๑๒๖.มีฤทธิ์รู้ยิ่งแม้น |
สัพพัญญู ก็ดี | ||
| เหิรเห็จเตร็ดไตรตรู | ทั่วหล้า | ||
| ดำดินแหวกสินธู | ทุกทวีป | ||
| รู้เท่ารู้ล้นฟ้า | ห่อนพ้นความตายฯ | ||
|
๑๒๗.มีบุตรบ่วงหนึ่งเกี้ยว |
พันคอ | ||
| ทรัพย์ผูกบาทาคลอ | หน่วงไว้ | ||
| ภรรยาเยี่ยงปวงปอ | รึงรัด มือนา | ||
| สามบ่วงใครพ้นได้ | จึ่งพ้นสงสารฯ | ||
|
๑๒๘.บัญญัติลูกเต้าทรัพย์ |
สินสกล | ||
| ผู้โฉดคิดเวียนวน | โศกเศร้า | ||
| บ่คิดว่าตัวตน | ศูนย์เปล่า ไซร้ฤา | ||
| เมียลูกทรัพย์หากเข้า | เกาะยื้อยามมรณ์ฯ | ||
|
๑๒๙.ผู้ใดมีมั่งขั้ง |
เงินทอง | ||
| ลูกที่ดีให้ครอง | สืบไว้ | ||
| ลูกร้ายอย่าพึงปอง | มอบทรัพย์ ให้นา | ||
| พึงวิจารณ์ประมวลให้ | รอบรู้เป็นคุณฯ | ||
|
๑๓๐.มีลูกจากโทษแท้ |
สาธารณ์ | ||
| เข้าบ่อนคบคนพาล | ลักลี้ | ||
| ส้องเสพสุราบาน | การบาป | ||
| จากโทษแท้เท่านี้ | ลาภล้ำบิดาฯ | ||
|
๑๓๑.ลูกหนึ่งยอดยิ่งล้ำ |
ประยูร | ||
| ลูกหนึ่งเทียมตระกูล | พ่อแท้ | ||
| ลูกหนึ่งถ่อยสถูล | กว่าชาติ | ||
| สามสิ่งนี้มีแล้ | เที่ยงแท้ทุกคนฯ | ||
|
๑๓๒.มีลูกลูกเล่าไซร้ |
หลายประการ | ||
| ลูกหนึ่งพึงล้างผลาญ | ทรัพย์ม้วย | ||
| ลูกหนึ่งย่อมคบพาล | พาผิด มานา | ||
| ลูกที่ดีนั้นด้วย | ว่ารู้ฟังคำฯ | ||
|
๑๓๓.พระจันทร์โอภาสด้วย |
ราตรี | ||
| แสงสว่างแผ้วพันสี | ส่องหล้า | ||
| กษัตริย์อ่าอินทรีย์ | เรืองรุ่ง งามนา | ||
| บุตรที่ดีรุ่งหน้า | พวกพ้องพงศ์พันธุ์ฯ | ||
|
๑๓๔.ว่าเมียมีมากล้ำ |
หลายเมีย | ||
| เมียหนึ่งยกยอเยีย | อย่างแหม้ | ||
| เมียหนึ่งส่ายทรัพย์เสีย | ศูนย์จาก ตนนา | ||
| เมียหนึ่งทำโทษแท้ | เที่ยงให้ฉิบหายฯ | ||
|
๑๓๕.เมียมากจงระมัดหมั้น |
ตัวตน | ||
| มันย่อมหามนต์ดล | คิดร้าย | ||
| รักนักมักหลงกล | การเสน่ห์ | ||
| ควรประหยัดอย่าหง้าย | จักสิ้นเสียตัวฯ | ||
|
๑๓๖.หญิงประทุษฐ์ทำเล่ห์ซ้อน |
เหนือชาย | ||
| คิดคดมุ่งมั่นหมาย | ค่ำเช้า | ||
| คนไข้ป่วยปางตาย | อับลาภ | ||
| เอาพิษเพิ่มภักษ์เข้า | เหตุนั้นควรถวิลฯ | ||
|
๑๓๗.หญิงชั่วผัวหย่าร้าง |
สามคน | ||
| ข้าหลีกหนีสามหน | จากเจ้า | ||
| ลูกศิษย์ผิดครูตน | สามแห่ง | ||
| เขาหมู่นี้อย่าเข้า | เสพส้องสมาคมฯ | ||
|
๑๓๘.หญิงชั่วชู้ร้ายรัก |
ฤาคลาด | ||
| เห็นบุรุษนักปราชญ์ | เกลียวใกล้ | ||
| แมลงวันย่อมเอาชาติ | อสุภ เน่านา | ||
| บ่เสาะกลิ่นดอกไม้ | ดุจผึ้งภุมราฯ | ||
|
๑๓๙.ปางก่อนเคยร่วมน้ำ |
ใจจิตต์ | ||
| เคยยื่นทรัพย์ไปล่ปลิด | ปลดให้ | ||
| เคยเป็นมิ่งเมียสนิท | หลายชาติ มานาฯ | ||
| ในชาตินี้จึงได้ | เสพส้องครองกัน | ||
|
๑๔๐.อากาศหฤโหดร้าย |
คือกา | ||
| สัตว์สี่ตีนคือลา | โหดแท้ | ||
| นักพรตมักโกรธา | หฤโหด | ||
| ร้ายกว่าร้ายนั้นแล้ | แต่ผู้นินทาฯ | ||
|
๑๔๑.ถ่อลอยกลางแม่น้ำ |
ฤาจะเอา | ||
| แม้มิบุบบางเบา | มอดย้ำ | ||
| สตรีรูปลำเภา | ผัวหย่า เล่าแฮ | ||
| ยักหล่มถ่มร้ายซ้ำ | ไม่ร้ายแรงหึงฯ | ||
|
๑๔๒.ดังฤาแม่น้ำและ |
หนทาง | ||
| ศาลสระโรงบึงบาง | บ่อห้วย | ||
| เปรียบประดุจใจนาง | ในโลก นี้นา | ||
| ฤาอิ่มเวลาด้วย | แห่งห้องสงสารฯ | ||
|
๑๔๓.แมลงวันท่วยเด็กน้อย |
นารี | ||
| พลูกัดชลกุณฑี | ลูกไม้ | ||
| น้ำไหลและฤาษี | สิทธิศักดิ์ นั้นฤา | ||
| เจ็ดสิ่งนี้อย่าได้ | เกลียดอ้างเป็นเดนฯ | ||
|
๑๔๔.ดูข้าดูเมื่อใช้ |
การหนัก | ||
| ดูมิตรพงศารัก | เมื่อไร้ | ||
| ดูเมียเมื่อไข้จัก | จวนชีพ | ||
| อาจจักรู้จิตต์ไว้ | ว่าร้ายฤาดีฯ | ||
|
๑๔๕.มีข้าคิดชอบใช้ |
หลายสถาน | ||
| ข้าหนึ่งกิจการงาน | เจ็บร้อน | ||
| ข้าหนึ่งฉกฉ้อพาล | เบียนเบียด | ||
| ข้าหนึ่งคอยขอดข้อน | แนะให้ศัตรูฯ | ||
|
๑๔๖.ทาสาอย่าคิดไว้ |
วางใจ | ||
| ปกปิดกลภายใน | อย่าหง้าย | ||
| เลิศลับสิ่งใดใด | เห็นเหตุ | ||
| มันแนะนำทำร้าย | หมดสิ้นเสียตัวฯ | ||
|
๑๔๗.ความลับอย่าให้ทาส |
จับที | ||
| ปกปิดมิดจงดี | อย่าแผร้ | ||
| แม้ให้ทราบเหตุมี | หลายหลาก | ||
| นับว่าข้าทาสแท้ | โทษร้ายเร็วถึงฯ | ||
|
๑๔๘.หญิงทาสทางทาสใช้ |
โดยควร | ||
| อย่าและเล็มลามลวน | วากเว้ | ||
| รู้รสก่อเชิงชวน | ใช้ยาก | ||
| ดังแมลงป่องจระเข้ | ก่งแหง้งอนหางฯ | ||
|
๑๔๙.หญิงชายบ้าบาปเถ้า |
ทุรชน | ||
| ใครอดออมข้าคน | หมู่นี้ | ||
| ศิริห่อนจากตน | คลาดคลาด | ||
| มาช่วยชูตีนกี้ | เมื่อรื้อวางวายฯ | ||
|
๑๕๐.พ่อชั่วคนรู้ย่อม |
สาธารณ์ | ||
| แม่ชั่วปากสามานย์ | กล่าวกล้า | ||
| พ่อแม่โคตรสันดาน | สุทธชาติ | ||
| คำอ่อนหวานบานหน้า | ร่วมรู้อันดีฯ | ||
|
๑๕๑.พ่อตายคือฉัตรกั้ง |
หายหัก | ||
| แม่ดับดุจรถจักร | จากด้วย | ||
| ลูกตายบ่วายรัก | แรงร่ำ | ||
| เมียมิ่งตายวายม้วย | มืดคลุ้มแดนไตรฯ | ||
|
๑๕๒.พิษร้อนในโลกนี้ |
มีสาม | ||
| พิษหอกดาบเพลิงลาม | ลวกไหม้ | ||
| ร้อนจริงก็มียาม | หยุดหย่อน เย็นนา | ||
| ร้อนสิ่งเดียวร้อนไร้ | ยิ่งร้อนฤาวายฯ | ||
|
๑๕๓.ธรรมดายาโรคร้อน |
รสขม | ||
| กินก็บำบัดลม | และไข้ | ||
| คนซื่อกล่าวใครชม | ว่าชอบ หูแฮ | ||
| จริงไป่จริงนั้นไซร้ | ผ่ายหน้านานเห็นฯ | ||
|
๑๕๔.โทษท่านผู้อื่นเพี้ยง |
เมล็ดงา | ||
| ปองติฉินนินทา | ห่อนเว้น | ||
| โทษตนเท่าภูผา | หนักยิ่ง | ||
| ป้องปิดคิดซ่อนเร้น | เรื่องร้ายหายศูนย์ฯ | ||
|
๑๕๕.คนรักมีมากไซร้ |
แสดงผล | ||
| ชังมากนินทาตน | โศกเศร้า | ||
| รักมากเมื่อกังวล | วานช่วย กันนา | ||
| ชังมากมักรุมเร้า | กล่าวร้ายรันทำฯ | ||
|
๑๕๖.ดอกบัวหนามณก้าน |
คนฉิน | ||
| สระก็มีมลทิน | ไป่พร้อง | ||
| น้ำล้างสิ่งของกิน | พึงเกลียด ตินา | ||
| คลองอาบอากูลซ้อง | สิ่งร้ายเป็นดีฯ | ||
|
๑๕๗.ลิ้นพราหมณ์ตานกแร้ง |
จมูกมด | ||
| น้ำจิตพระยากำหนด | ยากแท้ | ||
| คำครูสั่งสองบท | ธรรมเมศ | ||
| ห้าสิ่งนี้แหลมแล้ | รวดรู้เร็วจริงฯ | ||
|
๑๕๘.คนตื่นคืนหนึ่งช้า |
จริงเจียว | ||
| มล้าวิถีโยชน์เดียว | ดุจร้อย | ||
| สงสารหมู่พาลเทียว | ทางเนิ่น นานมา | ||
| เพราะบ่เห็นทางน้อย | หนึ่งให้เป็นคุณฯ | ||
|
๑๕๙.เฝ้าท้าวเทียมเสพด้วย |
ยาพิษ | ||
| เข้าสู่สงครามชิด | ใช่ช้า | ||
| ทรงครรภ์และพาณิช | เที่ยวท่อง ชเลนา | ||
| บัดชื่นบัดเศร้าหน้า | กล่าวใกล้ความตายฯ | ||
|
๑๖๐.บรรทมยามหนึ่งไท้ |
ทรงฤทธิ์ | ||
| หกทุ่มหมู่บัณฑิต | ทั่วแท้ | ||
| สามยามพวกพาณิช | นรชาติ | ||
| นอนสี่ยามนั้นแล้ | เที่ยงแท้เดียรฉานฯ | ||
|
๑๖๑.ราชาธิราชน้อม |
ในสัตย์ | ||
| อำมาตย์เป็นบรรทัด | ถ่องแท้ | ||
| ฝูงราษฎร์อยู่ศรีสวัสดิ์ | ทุกเมื่อ | ||
| เมืองดั่งนี้เลิศแล้ | ไพร่ฟ้าเปรมปรีดิ์ฯ | ||
|
๑๖๒.ข้าท่านคร้านหลีกเจ้า |
จากเจียร | ||
| ชีบ่เล่าเรียนเขียน | อ่านไซร้ | ||
| ชาวนาละความเพียร | ไถถาก | ||
| สามสิ่งนี้โหดให้ | โทษแท้คนฉินฯ | ||
|
๑๖๓.นายเรือนใหญ่อยู่เหย้า |
เรือนตน | ||
| นายซ่องเป็นใหญ่คน | ลูกบ้าน | ||
| ท้าวพระยาใหญ่กว่าชน | ในเขต แดนนา | ||
| นักปราชญ์ใหญ่แปดด้าน | ทั่วด้าวทิศาฯ | ||
|
๑๖๔.สตรีดีรูปได้ |
เป็นทรัพย์ | ||
| ชายฉลาดความรู้สรรพ | ทรัพย์ได้ | ||
| พราหมณ์ทรงเวทยานับ | ว่าทรัพย์ พราหมณ์นา | ||
| ภิกษุเกิดลาภไซร้ | เพื่อรู้เทศน์ธรรมฯ | ||
|
๑๖๕.เรียนสรรพสบศาสตร์สิ้น |
เพลงศิลป์ | ||
| ประสิทธิ์เสร็จทั้งแดนดิน | ย่อมได้ | ||
| ตามปัญญายิ่งโดยจินต์ | คดีโลก | ||
| สอนอัชฌาสัยไซร้ | ห่อนได้มีครูฯ | ||
|
๑๖๖.เรียนรู้ครูบอกได้ |
เสร็จสรรพ์ | ||
| สบศาสตร์ศิลป์ทุกอัน | ย่อมรู้ | ||
| อัชฌาสัยแห่งสามัญ | บุญแต่ง มาแฮ | ||
| ครูพักนักสิทธิ์ผู้ | เลิศได้บอกเลยฯ | ||
|
๑๖๗.แม้นบุตรยังอย่าได้ |
ขวนขวาย | ||
| อย่าตื่นตีตนตาย | ก่อนไข้ | ||
| ลูกพร้าวอยู่ถึงปลาย | สูงสุด ยอดนา | ||
| ใครพร่ำน้ำตักให้ | หากรู้เต็มเองฯ | ||
|
๑๖๘.นกน้อยขนน้อยแต่ |
พอตัว | ||
| รังแต่งจุเมียผัว | อยู่ได้ | ||
| มักใหญ่คนย่อมหวัว | ไพเพิด | ||
| ทำแต่พอตัวไซร้ | อย่าให้คนหยันฯ | ||
|
๑๖๙.เห็นท่านมีอย่าเคลิ้ม |
ใจตาม | ||
| เรายากหากใจงาม | อย่าคร้าน | ||
| อุตส่าห์พยายาม | การกิจ | ||
| เอาเยี่ยงอย่างเพื่อนบ้าน | อย่าท้อทำกินฯ | ||
|
๑๗๐.เริ่มการตรองตรึกไว้ |
ในใจ | ||
| การจะลุจึงไข | ข่าวแจ้ง | ||
| เดื่อดอกออกห่อนใคร | เห็นดอก | ||
| ผลผลิตคิดแล้วแผร้ง | แพร่ให้คนเห็นฯ | ||
|
๑๗๑.การใดตรองผิดไซร้ |
เสียถนัด | ||
| เอาสิ่งนั้นตรองขัด | คิดแก้ | ||
| หนามยอกสิ่วแคะคัด | ฤาออก | ||
| หนามต่อหนามนั้นแล้ | เขี่ยได้คืนถอนฯ | ||
|
๑๗๒.ผมผิดคิดสิบห้า |
วันวาร | ||
| ทำไร่ผิดเทศกาล | ขวบเข้า | ||
| เลี้ยงเมียผิดรำคาญ | คิดหย่า | ||
| ทำผิดไว้คิดเศร้า | ตราบท้าววันตายฯ | ||
|
๑๗๓.เดินทางต่างเทศให้ |
พิจารณ์ | ||
| อาสน์นั่งนอนอาหาร | อึกน้ำ | ||
| อดนอนอดบันดาล | ความโกรธ | ||
| ห้าสิ่งนี้คุณล้ำ | เลิศล้วนควรถวิลฯ | ||
|
๑๗๔.อาศัยเรือนท่านให้ |
วิจารณ์ | ||
| เห็นท่านทำการงาน | ช่วยพร้อง | ||
| แม้มีกิจโดยสาร | นาเวศ | ||
| พายถ่อช่วยค้ำจ้อง | จรดให้จนถึงฯ | ||
|
๑๗๕.เขาบ่เรียกสักหน่อยขึ้น |
เคหา | ||
| ท่านบ่ถามเจรจา | อวดรู้ | ||
| ยกตนอหังการ์ | เกินเพื่อน | ||
| สามลักษณะนี้ผู้ | เผ่าร้ายฤาดีฯ | ||
|
๑๗๖.เป็นคนคลาดเหย้าอย่า |
เปล่ากาย | ||
| เงินสลึงติดชาย | ขอดไว้ | ||
| เคหาอย่าศูนย์วาย | ข้าวเปลือก มีนา | ||
| เฉินฉุกขุกจักได้ | ผ่อนเลี้ยงอาตมาฯ | ||
|
๑๗๗.สินใดบ่ชอบได้ |
มาเรือน | ||
| อยู่แต่เจ็ดเดือนเตือน | ค่ำเช้า | ||
| ครั้นนานย่อมเลือนเปือน | ปนอยู่ | ||
| มักชักของเก่าเหย้า | มอดม้วยหมดโครงฯ | ||
|
๑๗๘.ตมเกิดแต่น้ำแล่น |
เป็นกระสาย | ||
| น้ำก็ล้างเลนหาย | ซากไซร้ | ||
| บาปเกิดใช่แต่กาย | เพราะจิตต์ ก่อนนา | ||
| อันจักล้างบาปได้ | เพราะน้ำใจเองฯ | ||
|
๑๗๙.หน้าแช่มชื่นช้อยเช่น |
บัวบาน | ||
| ถ้อยฉ่ำคำเฉื่อยหวาน | ทราบไส้ | ||
| หัวใจดั่งดาบผลาญ | ชนม์ชีพ | ||
| เขาเหล่านี้กล่าวไว้ | ว่าผู้ทรชนฯ | ||
|
๑๘๐.หลีกเกวียนให้หลีกห้า |
ศอกหมาย | ||
| บ้านหลีกสิบศอกกราย | อย่าใกล้ | ||
| ช้างยี่สิบศอกคลาย | คลาคลาด | ||
| เห็นทรชนหลีกให้ | ห่างพ้นลับตาฯ | ||
|
๑๘๑.พาชีขี่คล่องคล้อย |
ควรคลา | ||
| โคคู่ควรไถนา | ชอบใช้ | ||
| บนชานชาติวิฬาร์ | ควรอยู่ | ||
| สุนัขเนาแต่ใต้ | ต่ำเหย้าเรือนควรฯ | ||
|
๑๘๒.กระบือหนึ่งห้ามอย่า |
ควรครอง | ||
| เมียมิ่งอย่ามีสอง | สี่ได้ | ||
| โคสามอย่าควรปอง | เป็นเหตุ | ||
| เรือนอยู่สี่ห้องให้ | เดือดร้อนรำคาญฯ | ||
|
๑๘๓.มีเรือค้าขี่ห้า |
ลำนอ ห้ามแฮ | ||
| สุนัขหกอย่าพึงพอ | จิตต์เลี้ยง | ||
| แมวเจ็ดเร่งเร็วขอ | มาใส่ อีกนา | ||
| ช้างแปดม้าเก้าเหยี้ยง | อย่างห้ามเพรงมาฯ | ||
|
๑๘๔.มีเงินให้ท่านกู้ |
ไปนา | ||
| ศิลปศาสตร์ฤาศึกษา | เล่าไว้ | ||
| มีเมียอยู่เคหา | ไกลย่าน | ||
| สามลักษณะนี้ใกล้ | แกล่แม้นไป่มีฯ | ||
|
๑๘๕.สบพบคนเคลิ้มอย่า |
เจรจา | ||
| ลาภอยู่ไกลอย่าหา | ใคร่ได้ | ||
| มีลูกโฉดปัญญา | ยากจิตต์ ตนนา | ||
| เมียมิตรร้ายอย่าใกล้ | อยู่เพี้ยงขันทีฯ | ||
|
๑๘๖.ไร้สิ่งสินแล้วอับ |
ปัญญา | ||
| อีกญาติวงศ์พงศา | บ่ใกล้ | ||
| คนรักย่อมโรยราย | รสรัก กันแฮ | ||
| พบแทบทางทำใบ้ | เบี่ยงหน้าเมินหนีฯ | ||
|
๑๘๗.อย่าเรียนเพียรคิดค้น |
ขุดของ | ||
| อย่าตริตรึกนึกปอง | บ่อนเหล้น | ||
| อย่าเรียนเวทมนต์ลอง | สาวสวาท | ||
| แปรธาตุหนึ่งพึงเว้น | สี่นี้เบียนตนฯ | ||
|
๑๘๘.รักทรัพย์อย่ายิ่งด้วย |
วิชา | ||
| สว่างอื่นเท่าสุริยา | ห่อนได้ | ||
| ไฟใดยิ่งราคา | เพลิงราค ฤาพ่อ | ||
| รักอื่นหมื่นแสนไซร้ | อย่าสู้รักธรรมฯ | ||
