ปัจจุบันมีการพูดถึงคำว่า "อีคิว" (Emotional Quotient) กันมาก

คำคำ นี้มาจากแนวคิดของแดเนียล โกลด์แนน นักจิตวิทยา สหรัฐอเมริกา ซึ่งให้ความหมายของอีคิวไว้ว่า หมายถึง "ความสามารถในการควบคุมอารมณ์ พัฒนาอารมณ์ และแสดงออกทางอารมณ์อย่างสร้างสรรค์และมีความสุข"

โกลด์แมนนำเสนอว่า บุคคลจะประสบความสำเร็จในชีวิต ไม่ใช่มีความฉลาดทางสติปัญญาหรือไอคิว (Intelligence Quotient) สูงอย่างเดียวแต่จะต้องมีทักษะทางอารมณ์ และการแสดงออกที่เหมาะสมหรือมีอีคิวสูงด้วย

ในช่วงที่เกิดวิกฤตทางสังคมและเศรษฐกิจขึ้นในบ้านเรา จะพบว่าคำว่าอีคิวได้รับการพูดถึงอย่างกว้างขวางมาก เป็นเพราะปัญหาอาชญากรรมที่เกิดขึ้นบ่อยครั้ง ผู้ร้ายหรือผู้ที่ถูกกล่าวหามักเป็นคนที่มีชื่อเสียงมีการศึกษาดีเยี่ยม และมีฐานะ จนไม่น่าเชื่อว่าเขาจะทำผิดหรือทำในสิ่งที่เลวร้ายขึ้นได้แต่ก็ได้ทำไปแล้ว เป็นผลให้สังคมเกิดการตื่นตระหนกและตั้งคำถามว่า เด็กที่มีสติปัญญาดี เรียนเก่งอย่างเดียว เพียงพอหรือไม่ที่จะทำให้เด็กคนหนึ่งเติบโตขึ้นเป็นผู้ใหญ่ที่มีคุณภาพและมีความสุข

        
ผู้ที่ได้รับการจัดว่ามีอีคิวหรือทักษะในการดำเนินชีวิตร่วมกับผู้อื่นอย่างสร้างสรรค์และมีความสุขนั้น จะต้องประกอบไปด้วยคุณสมบัติพื้นฐาน คือ ดี เก่ง และมีความสุข ในคำจำกัดความดังนี้

1. ดี หมายถึง ความฉลาดในการควบคุมตนเอง รักษาสัมพันธภาพกับผู้อื่น ๆ และมีความรับผิดชอบต่อส่วนรวม ประกอบไปด้วยความสามารถดังต่อไปนี้




เข้าใจและยอมรับอารมณ์ตนเอง ควบคุมและแสดงออกอย่างเหมาะสม
    เข้าใจและยอมรับอารมณ์ตนเอง
    ควบคุมอารมณ์
    แสดงออกอย่างเหมาะสม
    สลายอารมณ์ที่ไม่สร้างสรรค์




เข้าใจและเห็นใจผู้อื่น
    เข้าใจอารมณ์และความรู้สึกของผู้อื่น
    ยอมรับอารมณ์และความรู้สึกของผู้อื่น
    ใส่ใจในอารมณ์และความรู้สึกของผู้อื่น
    เห็นอกเห็นใจผู้อื่น




รักษาสัมพันธภาพที่ดีต่อผู้อื่น
    มีความจริงใจ
    รู้จักรับผิดและให้อภัย
    รู้จักให้ รู้จักรับ
    รู้จักเคารพยกย่องผู้อื่น




มีความรับผิดชอบต่อส่วนรวม
    รู้สึกว่าตนเองเป็นส่วนหนึ่งของสังคม
    รับผิดชอบต่อบทบาทของตนเอง
    เห็นประโยชน์ส่วนรวมมากกว่าส่วนตน
    สลายอารมณ์ที่ไม่สร้างสรรค์

     2. เก่ง หมายถึง ความฉลาดในการรู้จักตนเอง คิด ริเริ่มสร้างสรรค์มีแรงจูงใจในตนเอง มุ่งมั่น ทำให้สำเร็จ ตัดสินใจแก้ไขปัญหาและแสดงออกได้อย่างมีประสิทธิภาพ ประกอบด้วยความสามารถดังต่อไปนี้




รู้จักตนเอง
       รู้ศักยภาพของตนเอง
    รู้อารมณ์ของตนเอง
    รู้ความต้องการของตนเอง




มีแรงจูงใจในตนเอง
    มีความคิดสร้างสรรค์
    สร้างขวัญและกำลังใจให้ตนเอง
    มีความเพียรพยายาม มุมานะที่จะทำให้สำเร็จ
    มองปัญหาเป็นโอกาศหรือสิ่งท้าทาย
    มีเป้าหมาย ความหวังในทางที่ดี




สามารถตัดสินใจและแก้ปัญหา
    รับรู้ เข้าใจปัญหา
    สามารถตัดสินใจ วางแผนแก้ไขปัญหาอย่างมีระบบ
    มีความยืดหยุ่น เหมาะสมแก่สถานการณ์




กล้าแสดงออกอย่างมีประสิทธิภาพ
    กล้าคิด กล้าพูด กล้าทำ
    สามารถสื่อความต้องการของตนเองได้อย่างสร้างสรรค์
    รับรู้ สนใจบุคคลที่เกี่ยวข้อง

     3. สุข หมายถึง ความฉลาดในการดำเนินชีวิตอย่างเป็นสุข ประกอบด้วย



ภูมิใจในตนเอง
    พอใจและเห็นคุณค่าของตนเอง
    เข้าใจและยอมรับในจุดเด่น จุดด้อย ของตนเอง
    ศรัทธาและเชื่อมั่นในความสามารถของตนเอง




พึงพอใจในชีวิต
    มองโลกในแง่ดี
    พอใจในสิ่งที่ตนมี
    ไม่หวั่นไหว มีความมั่นคงในอารมณ์




มีความสามารถในการสร้างความสุข
    รู้จักผ่อนคลาย
    มีอารมณ์ขัน สนุกกับชีวิต
    มีกิจกรรมที่เสริมสร้างความสุข ความพอใจ

  อีคิวที่ดีประกอบด้วย

1. รู้จักตนเอง รู้จุดเด่นจุดด้อยของตนเองและยอมรับได้ มีเป้าหมายของชีวิต รู้ว่าตนเองต้องการอะไรในชีวิต

2. รู้อารมณ์ของตนเองเมื่อดีใจ เสียใจ ไม่เก็บกดจนทำให้เกิดปัญหาจิตใจตามมา ควบคุมอารมณ์ได้ โดยเฉพาะเมื่อรู้สึกโกรธหรือผิดหวังคนที่ไอคิวดี จะสามารถควบคุมอารมณ์เหล่านี้ได้ดี เมื่อจิตใจสงบก็สามารถแก้ปัญหาและอุปสรรคต่าง ๆ ได้ดี

3. รู้จักบริหารอารมณ์ของตนเอง คนปกติจะมีอารมณ์โกรธ ดีใจ เสียใจ เครียดกันได้ทั้งนั้น บางวันอาจจะเกิดอารมณ์ได้หลายรูปแบบแล้วแต่สิ่งที่มากระตุ้นประสาทสัมผัส ถ้ารู้จักระบายออกในทางที่ถูกที่ควรไม่หมกมุ่นกับอารมณ์เหล่านี้มากเกินไป ก็จะสามารถหลุดพ้นจากอารมณ์นั้นเร็วขึ้น ทุกข์ก็จะลดลง

4. ทำตนเองให้มีพลัง มีแรงจูงใจที่จะทำกิจการงานให้ประสบความสำเร็จ คนที่มีทัศนคติที่ดีต่อตนเองและผู้อื่น มีความมานะพยายามรู้ว่าความสำเร็จไม่ได้เป็นสิ่งที่ได้มาง่าย ๆ สิ่งเหล่านี้ขึ้นกับการอบรมเลี้ยงดูและวัฒนธรรมในการทำงาน การดำรงชีวิตของแต่ละชาติภาษาอยู่มาก

5. เข้าถึงจิตใจของผู้อื่น การที่จะเข้าใจเห็นใจผู้อื่นได้นั้น คนคนนั้นต้องเข้าใจตัวเขาเอง รู้จักตัวเองก่อน จึงจะเข้าใจผู้อื่น ซึ่งจะต้องอ่านความรู้สึกของคนอื่นเป็น และมีความรู้สึกว่า ถ้าเราเป็นเขาจะทำอย่างไร

6. รักษาความสัมพันธ์กับผู้อื่น มนุษย์เป็นสัตว์สังคม มีการติดต่อคบค้าสมาคมซึ่งกันและกัน เพื่อประโยชน์ส่วนตนหรือส่วนรวม สัมพันธภาพยืนยาวได้ต้องรู้จักสร้างและรักษาสัมพันธ์นั้นไว้ โดยมีความรู้สึกที่ดีต่อตนเองและผู้อื่น รู้จักแสดงความรู้สึกที่ดีต่อผู้อื่นในเวลาอันควร

คนที่มีอีคิวสูง แสดงออกโดยเป็นผู้มีมนุษย์สัมพันธ์ดี เข้ากับผู้อื่นได้ดี รู้จักการทำงานเป็นทีม สามารถสร้างสัมพันธภาพกับคนอื่น ๆ ได้ และรักษาให้ยืนยาว รู้จักเห็นอกเห็นใจ เข้าใจความรู้สึกของคนอื่นได้เป็นอย่างดีเมื่อเกิดปัญหาในชีวิตก็รู้จักจัดการกับปัญหาอย่างสร้างสรรค์ ไม่จมอยู่กับความทุกข์ความเศร้านานเกินไป ไม่ท้อถอย ท้อแท้ ความรู้สึกเหล่านี้อาจเกิดขึ้นบางครั้งบางคราวได้ เมื่อพบกับปัญหาอุปสรรคในชีวิต แต่สามารถหาทางออกให้กับตนเองได้ด้วยดีโดยไม่ทำร้ายตนเองหรือผู้อื่น คือสามารถแก้ปัญหาได้อย่างสร้างสรรค์นั่นเอง รวมทั้งเป็นผู้ที่มีความสามารถในการปรับตัวในสถานการณ์ต่าง ๆ ได้อย่างดี อีคิวอาจจะไม่มีความสัมพันธ์กับไอคิวหรือความฉลาดทางสติปัญญาเลย

คนที่มีไอคิวสูงแต่ล้มเหลวในชีวิต เพราะมีวุฒิภาวะทางอารมณ์ต่ำ หรืออีคิวต่ำ ทำให้เขาไม่สามารถควบคุมอารมณ์ของตนเองได้ดี ไม่มีความอดทนอดกลั้นต่อสถานการณ์ที่กดดันอยู่ รวมทั้งไม่เข้าใจความรู้สึก ความต้องการของคนอื่น ๆ มุ่งแต่สนองความต้องการของตนเองเป็นใหญ่ โอกาสที่จะเกิดความขัดแย้งจึงมีสูง พูดจาสื่อสารกับคนอื่นได้ไม่ดี เพราะขาดทักษะบางครั้งไม่ได้เจตนาจะพูดร้ายหรือพูดไม่ดี แต่การสื่อสารบกพร่องก็ทำให้คนอื่นเข้าใจผิดได้ เขาจึงไม่ประสบความสำเร็จในชีวิต บางครั้งขาดความเชื่อมั่นตนเองไปเลย จึงต้องอยู่ในโลกของตนเอง ไม่ประสบความสำเร็จในชีวิต ถึงแม้จะเป็นคนที่ฉลาดแสนฉลาดก็ตาม ยิ่งเมื่อมีครอบครัว การแสดงออกทางอารมณ์อย่างสร้างสรรค์ยิ่งมีความสำคัญ เพราะครอบครัวเปราะบางต่อการแสดงออกที่ไม่สร้างสรรค์เป็นอย่างยิ่ง หากแต่ละคนไม่รู้จักควบคุมอารมณ์ของตัวเองและระเบิดอารมณ์ใส่กัน สภาพความไม่มั่นคงในจิตใจหรือสภาพที่เรียกว่า "บ้านแตกสาแหรกขาด" ก็เกิดขึ้นได้ง่าย

 มาสร้างครอบครัวและตัวเราให้มีอีคิวที่ดีกันเถอะ... 


ที่มา: คัมภีร์ครอบครัว ประจำปี 2544. กรุงเทพฯ: สมาคมวางแผนครอบครัวแห่งประเทศไทย, 2544.
(หน้า131-136)

[อ่านบทความย้อนหลัง]