การเลี้ยงดู

ในระยะแรกต้องเอาวัวที่คัดเลือกไว้นั้นมา “ปรน” (บำรุงเลี้ยงดู) ให้สมบูรณ์เสียก่อน ในกรณีที่เป็นวัวใหม่ อาหารหลักก็คือหญ้าเกือบทุกชนิด นอกจากจะล่ามหรือผูกให้กินหญ้า ตามทุ่งหญ้าหรือสนามหญ้าแล้วยังจะต้องตัดหญ้าใส่ลังหรือรางให้กินในโรงที่พักของวัวอีกด้วย บางทีอาจป้อนหญ้าให้กินด้วยก็มี เพราะฉะนั้นวัวชนจึงมีความเป็นอยู่ดีกว่าวัวใช้งานและวัวชนิดอื่น ๆ จนมีสำนวนพูดเปรียบเทียบกับคนที่มีฐานะดีที่ไม่ต้องดิ้นรนขวนขวายในการทำมาหากินว่า “กินหญ้าตัด” อรหารหลักอย่างอื่นก็มีน้ำและเกลือ สำหรับน้ำจะต้องให้กินอย่างน้อย วันละ 2-3 ครั้ง ส่วนเกลือนั้นให้กิน 15 วันต่อ 1 ครั้ง ๆ ละ 1 กำมือหรืออาจมากน้อยกว่านั้นสักเล็กน้อยก็ได้ อาหารเสริมสำหรับวัวชนมีหลายอย่าง เช่น ถั่วเขียวต้มน้ำตาลกรวด ข้าวต้มกล้วยน้ำว้า กล้วยหอม น้ำมะพร้าวอ่อน อ้อย ขนุน ไข่ไก่และผลไม้อื่น ๆ สำหรับไข่ไก่ให้กินสด ๆ ทีละ 10-15 ฟองบางตัวที่เจ้าของฐานะดีก็อาจจะเอาไข่ไก่นั้นตีแล้วคนกับเบียร์ดำตราคอหมาป่าใส่กระบอกกรอกให้กินก็มี

ที่อยู่อาศัยของวัวชน จะปลูกสร้างเป็นโรงนอนให้อยู่ขนาดพอสมควร ต้องก่อไฟแกลบไล่ยุง ริ้นไม่ให้รบกวนได้บางตัวที่เจ้าของฐานะดีก็อาจจะเย็บมุ้งหลังใหญ่ให้นอนด้วยในปัจจุบันในเรื่องนี้ไม่ค่อยมีปัญหานัก เพราะเกือบทุกโรงนอนของวัวชนที่มีชื่อมักทำมุ้งลวดให้อยู่อาศัย โรงวัวดังกล่าวก็จะต้องทำความสะอาดทุกวัน

เดือนหนึ่ง ๆ จะซ้อมคู่ได้ประมาณ 1-2 ครั้ง วัวชนตัวหนึ่งต้องซ้อมคู่ 4-5 ครั้ง จึงจะทำการชนได้ ฉะนั้นวัวชนตัวหนึ่ง ๆ โดยฌฉพาะวัวใหม่จะต้องใช้เวลาเลี้ยงดูและฝึกซ้อมอย่างจริงจังอย่างน้อยไม่ต่ำกว่า 4 เดือน

วัวชนนั้นถ้าได้เลี้ยงดูและฝึกซ้อมดีจนถึงขนาด ก็อาจเอาชนะคู่ต่อสู้ได้แม้ว่าจะมีชั้นเชิงด้อยกว่าคู่ต่อสู้ก็ตาม เช่นนี้ เรียกว่ามี “น้ำเลี้ยง” หรือ “เนื้อเลี้ยง” หรือ เนื้อดีกว่าในขณะเดียวกันตัวที่แพ้ก็จะเรียกว่า “แพ้เนื้อ” หรือ “แพ้น้ำเลี้ยง”

การออกกำลังกายและฝึกซ้อมในระยะก่อนชนคนเลี้ยงต้องพาวัวเดินออกกำลังกายในตอนเช้ามืดทุกวัน เป็นระยะทางวันละ 5-10 กิโลเมตร เป็นประจำ เมื่อเดินออกกำลังกายในตอนเช้าแล้วผู้เลี้ยงจะนำวัวไปอาบน้ำด้วยการขัดสีด้วยแปลง บางตัวก็ฟอกสบู่จนเนื้อตัวสะอาดดีแล้วก็นำมากินหญ้าแล้วเริ่มตากแดด เรียกว่า “กราดแดด” หรือ “กรากแดด” คือล่ามหรือผูกไว้กลางแดดเพื่อให้วัวมีน้ำอดน้ำทน เริ่มกราดแดดตั้งแต่เวลา 09.00 นาฬิกา จนกระทั่งถึง 12.00 นาฬิกา แต่บางตัวที่ยังไม่หอบก็ต้องตากแดดไปถึงบ่ายก็ได้ เมื่อกราดแดดแล้วก็นำเข้าโรงเพื่อพักผ่อน ให้กินหญ้ากินน้ำ พอถึงเวลา 15.00-16.00 นาฬิกา คนเลี้ยงจะนำวัวไปอาบน้ำอีกครั้งหนึ่งแล้วพาเดินไปยังสนามที่จะชนเพื่อให้คุ้ยเคยกับสถานที่ เรียกว่าให้ “ลงที่” ทุกวัน

การซ้อมคู่ เรียกว่า “ปรือ” หรือ “ปรือวัว” ก่อนจะมี การซ้อมคู่จะต้องหยุดการออกกำลังกายอย่างน้อย 2 วัน การซ้อมคู่ใช้เวลาประมาณ 5-20 นาที (เวลามากน้อยขึ้นอยู่กับวัยและความแข็งแกร่งของวัวแต่ละตัว) การซ้อมคู่ในปัจจุบันจะใช้ปลาสเตอร์พันปลายยอดหรือหลายทั้ง 2 ข้าง ถ้าเป็นวัวเขายาวอาจต้องใช้พลาสเตอร์หลายม้วนก็ได้ และการซ้อมคู่ทุกครั้งจะต้องใช้เชือกยาว ทั้งนี้ก็เพื่อความสะดวกในการแยกวัวออกจากกันเมื่อต้องการจะหยุดซ้อม

ฉะนั้น การที่วัวชนตัวใดตัวหนึ่ง จะเอาชนะคู่ต่อสู้ได้นั้นก็ย่อมขึ้นอยู่กับเหตุผลบางประการ คือ จะไม่เสียเปรียบคู่ต่อสู้จนเกินไป ไม่ว่าในเรื่องของร่างกาย เขา เชิงชน ความแข็งแรง และควมทรหดอดทน ฯลฯ ส่วนลักษณะตามความเชื่อ เช่น สี ขวัญ หรือกิริยาอาการต่าง ๆ ล้วนแต่เป็นเครื่องสังเกตอย่างหนึ่งเท่านั้น มิใช่เครื่งทำนายผลการต่อสู้ได้อย่างถูกต้องทุกครั้งไป

อุปกรณ์ที่ใช้สำหรับวัว

1. เลียะ เหลียะ หรือ สนตะพาย เป็นเชือกสั้น ๆ ที่ใช้ร้อยจมูกเพื่อใช้ล่ามและจูง โดยต่อกับเชือกเส้นอื่นที่มีขนาดเดียวกันอีกต่อหนึ่ง

2. เชือกล่าม คือเชือกที่ต่อกับเลียะนั้นเอง

3. เชือกจูง คือเชือกที่ต่อกัลเลียะแต่สั้นกว่าเชือกล่าม
4. เทียนพราง คือวงแหวนที่ใช้ร้อยจมูกวัว (ทำเป็นวงกลม) ขณะที่จะทำการชน ทำด้วยเชือกเหนียวหรือหวายถักอย่างแข็งแรง
5. เชือกวาง คือ เชือกสั้น 2 เส้น ใช้ร้อยลงในเทียนพราง ใช้สำหรับจูง ดึง หรือชักวัวตอนเข้าชน โดยใช้คนจูง 2 คน ซึ่งเรียกว่า “คนวางวัว”

6. ไม้ใส่หลัง เป็นไม้กลมขนาดยาวประมาณ 2 วา อาจจะใช้ไม้ไผ่ได้ ร้อยหรือผูกติดกับเชือกจูง เพื่อป้องกันไม่ให้วัวทำร้ายคนเลี้ยง ในกรณีที่เป็นวัวดุ คนเลี้ยงจะใช้ไม้อันนี้ค้ำหัวหรือคอของวัวตัวนั้นเอาไว้ เมื่อมันแว้งเข้าขวิด หรือเข้าทำร้ายวัวที่ดุร้ายจะต้องทำเช่นนี้ เรียกว่า “ใส่หลัง” ทุกตัว

7. ปลอกเขา ใช้สำหรับสวมปลายเขาป้องกันไม่ให้ปลายเขาหักหรือแตกขณะอยู่ในระยะเลี้ยงดูปลอกเขาส่วนมากทำด้วยทองเหลือง 1 คู่ หรืออาจจะทำด้วยวัสดุอื่น ๆ ก็มี

8. แส้ปัด ใช้สำหรับปัดแมลง เช่น เหลือบ ยุง ริ้น ฯลฯ ที่มาไต่ตอมทำความรำคาญให้กับวัว
9. ไม้เรียว ใช้สำหรับบังคับวัว โดยเฉพาะวัวใหม่ที่ยังไม่เชื่อง หรือใช้ไล่วัวให้วิ่งเพื่อออกกำลังกายที่เรียกว่า “ยิกวัว”

ตั้งชื่อวัวชน

โคโหนดเฉียบขาด โคลั่นดาสายชล โคลางสาดนิ่มนวล โคดุกด้างน้องหนึ่ง โคโหนดพระราม โคนิลยมบาล โคขาวเทวา โคนิลหนุมาน โคแดงขุนช้าง โคขาวไหมสิงโต โคดุกด้างค้างคาว โคขาวเนตรน้อย โคขาวพเยาว์ โคแดงชาติชาย โคแดงขุนทัพ โคนิลสกายแล้ป โคนิลยีราฟ โคโหนดเปาบุ้นจิ้นโคแดงว่องไว โคนิลท้องลายณรงค์ฤทธิ์ โคแดงงามรุ่งโรจน์ โคโหนดโคฮัง โคนิลโพธิ์เงิน โคคอดำเอราวัณ โคแดงอาภัพ โคขาวแห้ง โคนิลแซมประกายฟ้า โคนิลน้อย โคขาวขวัญโดม โคลายกู้เกียรติพิชิตศึก ฯลฯ

ความเชื่อทางไสยศาสตร์เกี่ยวกับการชนวัว

ข้อสังเกตบางประการในการดูแลลักษณะอาการของวัวชน ก่อนจะเข้าชน มีดังนั้คือ

บวดวัว (การล้มวัว)

การบวดวัวหรือล้ม หมายถึง การกลั่นแกล้งให้วัวตัวใดตัวหนึ่งต้องประสบกับความพ่ายแพ้โดยการกระทำของผู้ที่ทำการ “บวด” ซึ่งมักจะเป็นเจ้าของวัวนั่นเสียเอง วัวที่ถูกกลั่นแกล้ง ให้แพ้หรือ ถูกบวชเรียกว่า “วัวบวด” ทั้งนี้เพราะเจ้าของวัวบางคนเห็นแก่เงินถ่ายเดียวไม่คำนึงถึงศักดิ์ศรี หรือมีความละอายใจแต่อย่างใด ที่ได้กลั่นแกล้งสัตว์เลี้ยงของตนให้ได้รับความเจ็บปวดอย่างทุกข์ทรมาน และต้องประสบความพ่ายแพ้ไปในที่สุด คนจำพวกนี้ไม่ได้รับความนิยมจากนักเลงวัวชนเลย ในวงการชนวัวถือกันว่าเป็นคนที่ไม่มีจิตใจเป็น “นักเลง” คือไม่มีน้ำใจเป็นนักกีฬานั่นเอง ในกรณีเช่นนี้มักจะทำกับวัวชนตัวที่เป็นต่อมาก ๆ

สนามชนโค หรือบ่อนชนวัว

หรือเป็นวัวตัวที่มีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักของนักเลงวัวชนทั่วไป เจ้าของวัวเมื่อได้กระทำกับวัวของตนอย่างใด อย่างหนึ่งแล้ว ก็ให้พวกพ้องของตนที่ร่วมกระทำการ “บวดวัว” แอบไปเล่นพนันวัวอีกฝ่ายหนึ่งซึ่งเป็นวัวรองไว้เป็นจำนวนเงินก้อนใหญ่ ๆ กับผู้อื่นหลายก้อน เรียกว่า เล่นพนันกันไว้หลาย “ขุม” ทีเดียว แต่บางครั้งผลการต่อสู้อาจจะกลับตาลปัดได้ เช่นกัน คือวัวของตนกลับเป็นฝ่ายชนะก็มี อันจะทำให้เจ้าของวัวนั้นต้องประสบกับความหายนะไปก็มาก