ชื่อท้องถิ่น | ดอกคำ, คำ, คำยอง |
ชื่อวิทยาศาสตร์ |
Carthamus tinctorius Linn. |
วงศ์ |
COMPOSITAE (ASTERACEAE) |
ชื่อสามัญ |
Safflower, american Saffron |
ลักษณะ |
เป็นพืชล้มลุก สูงราว 50-150 เซนติเมตร ลำต้นเป็นสันเกลี้ยง ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปวงรี รูปใบหอกหรือรูปขอบขนาน กว้าง 1-5 ซม. ยาว 3-12 ซม. ขอบใบหยักฟันเลื่อย ปลายเป็นหนามแหลม ดอก ออกรวมกันเป็นช่อที่ปลายยอด มีดอกย่อยขนาดเล็กจำนวนมาก เมื่อบานใหม่ ๆ กลีบดอกสีเหลืองแล้วจึงเปลี่ยนเป็นสีแดง ใบประดับแข็งเป็นหนามรองรับช่อดอก ผลเป็นผลแห้งไม่แตกมีรูปคล้ายไข่กลับเบี้ยวๆ ขนาดผลยาว 0.6-0.8 เซนติเมตรสีขาวงาช้าง ปลายตัด มีสัน 4 สัน มีเมล็ดเป็นรูปสามเหลี่ยม สีขาว ขนาดเล็ก |
การขยายพันธ์ |
เมล็ด โดยการเพาะเมล็ด นำเมล็ดแช่น้ำไว้ 1-2 คืน แล้วหยอดลงในดินลึก 2-3 ซม. ห่างกัน 30-40 ซม. กลบดินให้เรียบรดน้ำให้ชุ่ม ไม่นานก็จะงอก ควรปลูกต้นฤดูหนาว และคอยดูแลกำจัดวัชพืช |
ส่วนที่นำมาเป็นยา |
ดอก |
สารเคมีและสารอาหารที่สำคัญ |
กลีบดอก ประกอบด้วยสารสีแดงชื่อ carthamin และสารสีเหลืองชื่อ แซฟฟลาวเวอร์เยียลโลว์ safflower yellow ละลายน้ำได้ เมล็ด มีน้ำมันประมาณร้อยละ 20-30 ซึ่งในน้ำมันประกอบด้วยกรดไขมันหลายชนิด เช่นกรดเมอริสติก myristic acid กรดปาล์มิติก palmitic acid และกรดไลโนเลอิก linoleic acid |
สรพคุณทางยาและวิธีใช้ |
ช่วยขับเหงื่อ ช่วยย่อย และเป็นยาระบายอ่อนๆ ดอกคำฝอยแห้ง 1 หยิบมือ น้ำสะอาด 2 ถ้วย น้ำเชื่อม 1/2 ถ้วย เกลือป่น เล็กน้อย นำดอกคำฝอยและน้ำใส่ลงในภาชนะ นำไปต้มจนเดือด นำมากรองด้วยผ้าขาวบาง ปรุงรสด้วยน้ำเชื่อมและเกลือป่น จะได้น้ำสีเหลืองส้ม |
ลดไขมันในโลหิต หรือป้องกันไขมันอุดตันในเส้นเลือด สร้างภูมิคุ้มกันให้ร่างกาย ใช้ดอกคำฝอยประมาณ 1 หยิบมือ และดอกเก็กฮวย ประมาณ 10 ดอก ผสมด้วยน้ำบริสุทธิ์ประมาณ 500 ซี.ซี. แล้วเคี่ยวงวดประมาณ 30 นาที รับประทานเป็นน้ำชาวันละ 2-3 ครั้ง ๆ ละ 1 ถ้วยแก้ว หรือประมาณ 75-150 ซี.ซี. รับประทานติดต่อกัน 3-7 วัน สำหรับบุคคลที่มีไขมันในโลหิตสูงกว่าปกติ ไขมันก็จะลดลงเป็นปกติทันที |
|
ใช้แต่งสีอาหาร กลีบดอกใช้แต่งสีอาหารให้มีสีเหลือง - ส้ม เช่นแต่งสีข้าวหมกไก่ ยานัตถุ์ สารคาร์ทามินเคยใช้ย้อมไหมและฝ้ายให้มีสีแดงสด สีจากดอกคำฝอยเป็นสีที่ไม่คงทน ซีดง่าย |
|
น้ำมันดอกคำฝอยที่บีบจากเมล็ด โดยไม่ใช้ความร้อนใช้เป็นอาหาร ส่วนชนิดที่บีบโดยใช้ความร้อนใช้เคลือบหนังเพื่อไม่ให้เปียกน้ำ และใช้ผสมสีทาบ้าน กากที่เหลือจากการบีบน้ำมันใช้เป็นอาหารของเป็ด-ไก่ และใช้ทำปุ๋ยหมัก |
|
ข้อควรระวัง |
ดอกคำฝอยมักใช้ปนปลอมในหญ้าฝรั่น เนื่องจากมีสีและลักษณะคล้ายกัน แต่ราคาถูกกว่าหญ้าฝรั่นมาก |
ขี้เหล็ก | คำแสด |