| เวลา 5000 ปีที่พระพุทธศาสนาเจริญรุ่งเรือง สำหรับปล้องไฉนสุดท้ายเป็นระยะเวลา 100 ปี ที่พระศรีอาริยเมตไตรยประสูติ-ตรัสรู้-ปรินิพพาน สืบต่อพระศาสนาหลังจากพระพุทธศาสนาของพระสมณโคดมล่วงแล้ว ถัดจากปล้องไฉนลงมาทำเป็นชั้นบัลลังก์ มีพระเวียนยืนเวียนเป็นทักษิณาวัตร ประณมมือทุกองค์เป็นพระมหาสาวกทั้ง 8 องค์ คือ พระโกญฑัญญะเถระ, พระมหากัสสปเถระ, พระสารีบุตรเถระ, พระอานนท์เถระ, พระควัมปติเถระ, พระโมคคัลลานเถระ, และพระราหุลเถระ ใต้ลงมาเป็นองค์พระธาตุ ส่วนที่เป็นระฆังคว่ำซึ่งมีความสูง 8 วา 1 ศอกและที่ปากระฆังคว่ำนั้นเป็นฐานประทักษิณ ที่รายรอบด้วยใบระกาทองฝีมือช่างสิบหมู่ ตรงสี่มุมเล็กทั้งสี่ซึ่งหลายคนให้ข้อสังเกตว่าน่าจะหมายถึงอริยสัจ 4 อันเป็นหัวใจในพระพุทธศาสนา ที่ผู้ใดก็ตามหากยึดถือปฏิบัติอยู่เป็นนิจในธรรมข้อนี้ ย่อมบรรลุถึงซึ่งพระนิพพานอันหมายเอายอดพระบรมธาตุเจดีย์ที่สูงเด่นห่อหุ้มด้วยทองคำอร่ามอยู่ชั่วกาลนานเป็นนิมิตหมายของผู้คนชาวเมืองนครศรีธรรมราชในยุคนั้นทุกผู้ทุกคน รอบฐานเจดีย์เบื้องล่างนั้นมีช้างโผล่หัวอยู่ในซุ้มเป็นระยะ เพื่อผดุงความมั่นคงแข็งแรงของพระบรมธาตุเจดีย์และพระพุทธศาสนา โดยระหว่างช้างแต่ละเชือกเป็นพระพุทธรูปปูนปั้นปางต่างๆ ประทับในซุ้มเรือนแก้ว ศิลปะครั้งอยุธยาสวยงามมาก ปัจจุบันได้มีการก่อสร้างหลังคาคลุมไว้เป็นวิหารทับเกษตรเพื่อใช้เป็นที่แสดงธรรมของพระภิกษุสงฆ์ทั้งสามด้าน คือด้านตะวันออกด้านใต้และด้านตะวันตก และเนื่องจากในอดีตมีชาวนครนิยมมาวัดฟังธรรมกันมาก ระหว่างรอคอยพระจึงจัดให้มีผู้มีความรู้ขึ้นอ่านหนังสือให้ฟัง ซึ่งนานเข้าเกิดเป็นประเพณีสวดด้านเป็นทำนองไพเราะเพื่ออ่านหนังสือเล่าเรื่องรอพระ แต่ปัจจุบันนี้หมดไปเสียแล้ว สำหรับด้านทิศเหนือของฐานพระบรมธาตุเจดีย์มีบันไดขึ้นสู่ลานประทักษิณโดยตลอดแนวบันไดนั้นเต็มไปด้วยปูนปั้นเป็นพญานาค, ครุฑ, หมี พร้อมกับคำบอกเล่าว่าคือเหล่าสัตว์ผู้พิทักษ์รักษาพระบรมสารีริกธาตุแล้ว เหล่าสัตว์ทั้งหลายจะทำการปกป้อง ผนังบันไดก่อนจะถึงฐานประทักษิณด้านทิศตะวันออกประดิษฐานพระพุทธบาท ในขณะที่ด้านทิศตะวันตกนั้นประดิษฐานพระทรงเมือง สุดท้ายที่บานประตูไม้เก่าแก่ครั้งอยุธยาตอนต้นจำหลักเป็นรูปพระพรหมและพระนารายณ์สวยงามมากนับเป็นศิลปกรรมชั้นเยี่ยมของชาติชิ้นหนึ่ง เช่นกันกับที่ฐานบันไดทั้งสองด้านประดับด้วยปฏิมากรรมลายปูนปั้นขนาดมหึมาปางมหาภิเนกษกรรมเล่าเรื่องครั้งเจ้าชายสิทธัตถะทรงหน่ายในเพศฆราวาส ที่พรั่งพร้อมเหล่านางสนมห้อล้อมพร้อมกับพระนางยโสธราพิมพาและราหุลกุมาร ทรงตัดสินพระทัยละทิ้งออกสู่เพศบรรพชิต ออกมาภิเนกษกรรมขี่ม้ากัณฑกะโดยในประติมากรรมที่ล้ำลึกในคุณค่าทางธรรมร่วมกับความวิจิตร นับเป็นศิลปกรรมปูนปั้นครั้งอยุธยาที่สวยงามที่สุดและใหญ่ที่สุดที่หลงเหลืออยู่ในปัจจุบันนี้อีกชิ้นหนึ่ง ฐานพระบรมธาตุด้านนี้คลุมด้วยพระวิหารพระมหาภิเนกษกรรม หรือที่ชาวนครเรียกกันว่าวิหารพระทรงม้านั่นเอง |
