ศิลปินหนังตะลุงจากลุ่มน้ำปากพนัง ได้รับการยกย่องเชิดชูเกียรติเป็นผู้มีผลงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ

หนังล้อม สระกำ เป็นบุตรคนที่ 5 ใน 8 คน ของนายคงกับนางกิ้ม สังข์สัมพันธ์ เกิดวันอาทิตย์ เดือนสิบเอ็ด ปีจอ พ.ศ.2465 ที่บ้านสระกำ ตำบลไสหมาก อำเภอปากพนัง จังหวัดนครศรีธรรมราช บิดามารดาเป็นชาวนา

หนังล้อม สระกำ เริ่มประกอบอาชีพศิลปินหนังตะลุง เมื่ออายุ 19 ปี มีภรรยาคู่ชีวิตคนแรก คือ นางจันทร์ บ้านท่าหนาน อำเภอเชียรใหญ่ ครองชีวิตคู่กันได้ 10 ปีเศษ ก็หย่าร้างกัน มีบุตรด้วยกัน 3 คน ชาย 1 คน หญิง 2 คน

เมื่ออายุได้ 30 ปี บรรพชาอุปสมบทเป็นเวลา 15 วัน ณ วัดโดน ต่อมาเมื่ออายุได้ 30 ปีเศษ ได้มีคู่ครองคนใหม่ คือ นางเอียด ครองชีวิตคู่ร่วมกันมาจนกระทั่งปัจจุบัน ณ ถิ่นฐานใหม่ในเขตพื้นที่อำเภอเมือง จังหวัดนครศรีธรรมราช ปัจจุบันคือบ้านเลขที่ 342/1 หมู่ที่ 6 ตำบลท่าเรือ มีบุตรด้วยกัน รวม 8 คน ชาย 5 คน หญิง 3 คน

หนังล้อม สระกำ ได้ใช้ชีวิตสร้างสรรค์งานศิลปะการแสดงหนังตะลุง มีผลงานดีเด่นเป็นที่ประจักษ์แกชุมชน และสังคมต่อเนื่องกันมาหลายทศวรรษ กับทั้งได้ปฏิบัติตนอยู่ในทำนองคลองธรรม หนังล้อม สระกำ จึงได้รับการยกย่องและเชิดชูเกียรติจากสำนักงาน คณะกรรมการวัฒธรรมแห่งชาติ ให้เป็น ผู้มีผลงานดีเด่นทางวัฒนธรรม สาขาศิลปะการแสดง (หนังตะลุง) ประจำปีพุทธศักราช 2540

ประวัติการศึกษา

การศึกษาวิชาหนังสือ

หนังล้อม สระกำ ได้เรียนนอโม กอขอ จากบิดาเป็นเบื้องต้น และหลังจากนั้นได้เข้าเรียนชั้นประถมที่โรงเรียนปากเชียร จนจบชั้นประถมศึกษาปีที่ 4สมัยนั้นการเรียนหรังสือใช้หนังสือ "ตาหวัง หลังโกง" ซึ่งเป็นแบบเรียนรุ่นเก่าเป็นหลัก อีกทั้งได้มีโอกาสเรียนหนังสือกลอนยศกิจ หรือกลบศิริวิบูลกิจควบคู่ไปด้วย จึงทำให้มีความรู้เรื่องกลอนและกลบทต่างๆ มาตั้งแต่บัดนั้น และเป็นพื้นฐานสำคัญในการแสดงหนังตะลุงในเวลาต่อมา

การศึกษาวิชาหนังตะลุง

เนื่องจากบรรพบุรุษของหนังล้อม สระกำ ล้วนเป้นหนังตะลุง คือ หนังสองเมือง ผู้เป็นทวด หนังจันทร์นางผู้เป็นตา หนังหลับผู้เป็นน้าสาว และหนังชื่นผู้เป็นน้าชาย ด้วยเหตุที่อยู่ในแวดวงของหนังตะลุงทำให้นายล้อมมีความสนใจการแสดงหนังตะลุงมาตั้งแต่ยังเป็นเด็กหนังชื่น ผู้เป็นน้าชายเคยเล่าว่า เมื่อหนังล้อมอายุได้เพียง 8 เดือน และมีอาการป่วยไข้ หมอซึ่งเป็นผุ้รักาาได้ทำนายโชคชะตาว่า ถ้าเด็กคนนี้ฝึกหัดแสดงหนังตะลุง จะมีโอกาสเป็นหนังตะลุงที่มีชื่อเสียงได้ เหตุนี้เองทำให้บิดามารดาและญาติพี่น้องต่างก็สนับสนุนให้หัดหนังตะลุง ด้วยความชอบหนังตะลุงเป็นทุนเดิมอยู่แล้ว ล้อม สระกำ จึงติดตามหนังชื่นผู้เป็นน้าชายไปแสดงยังที่ต่างๆ โดยมิได้ขาด ได้สังเกตการแสดงหนังตะลุงของน้าชายและตั้งใจยึดน้าชายเป็นครูหนัง แต่เป็นที่น่าเสียดายที่น่าชายต้องเลิกการแสดงหนังตะลุง เนื่องจากป่วยเป็นอันพาต เมื่อยังไม่ได้ฝึกหัดตะลุงอย่างจริงจัง นายล้อม สระกำ ได้ช่วยทางบ้านทำนา จนกระทั่ง รุ่นหนุ่ม ก็ถูกทางราชการเกณฑ์แรงงานไปทำโยธา เช่น ขุดถนน ขุดคลอง เป็นต้น หลังจากถูกเกณฑ์แรงงานอยู่ระยะหนึ่ง ทางราชการก็ไม่เกณฑ์แรงงานอีกต่อไป ทั้งนี้ เนื่องจากหนังล้อม สระกำ มีความสามารถในการแสดงหนังตะลุง คนจึงต้องไปแสดงหนังหนังตะลุงคนในงานต่างๆ ของราชการ และวัด เช่น งานฉลองอาคาร ศาลา ถนน และโรงเรียน เป้นต้น จากการที่หนังล้อม สระกำได้ติดตามน้าชายซึ่งไปแสดงหนังยังที่ต่างๆ นั่นเอง ทไให้หนังล้อม สระกำ สามารถแสดงหนังตะลุงคนได้ทุกตัว ไม่ว่าจะเป็นฤาษี หน้าบท เจ้าเมือง ตัวพระ ตัวนาง เทวา ตัวตลก แต่ที่ชอบแสดงมากที่สุดคือ แสดงเป็นตัวพระเอก และเทาว การแสดงหนังตะลุงคนของหนังล้อม ได้รับความนิยมจากผู้ ดูเป็นอย่างสูง จึงมีงานแสดงอยู่เป็นประจำมิได้ขาด

ต่อมามารดาของหนังล้อม เสียชีวิตด้วยโรคชรา ในงานศพมรนายหนังตะลุงผู้มีชื่อเสียงในสมัยนั้นซึ่งเป็นญาติของบิดาหนังล้อมคือ หนังร่านแห่งบ้านหัวจาก(บริเวณตำบลขบาบนาก) อำเภอปากพนัง มาร่วมงานด้วย เมื่อได้พบปะกับบิดาหนังล้อมก็ได้ออกปากขอให้ไปนัดแสดงหนังตะลุงกับตน ด้วยเห็นว่ามรหน่วยก้านดี และเคยเห็นแสดงหนังตะลุงมาแล้ว หลายครั้ง นายคงผู้เป็นบิดาได้ยกให้ ขณะนายล้อมมีอายุ 18 ปี ภายหนังจากเสร็จงานศพของมารดาแล้วหนังล้อมจึงได้เดินทางไปอยู่กับหนังร่าน และเริ่มหัดหนังตะลุงกับหนังร่าอย่างจริงจัง ตั้งแต่บัดนั้น นอกจากนั้นหนังได้แนะนำให้เรียนกฎหมาย ธรรมะ และสุภาษิตต่างๆ จากตำราของหนังร่านเอง ทำให้หนังล้อมมีความรู้กว้างขวางขึ้น หนังล้อมได้เดินทางติดตามหนังร่านไปแสดงยังที่ต่างๆ พร้อมกับช่วยเป็นลูกคู่ให้กับหนังร่านด้วย หนังร่านได้ให้หนังร่านได้หนังล้อมเรียนรู้เรื่องหนังตะลุง โดยการให้เป็นผู้ออกรูปฤาษี รูปกาศ และรูปบอกเรื่องในระยะแรกๆ และต่อมาก็ให้หัดแสดงเรื่องในบางตอน จนกระทั่งเวลาผ่านไป 1 ปี หนังล้อมสามารถแสดงหนังตะลุงได้เป็นอย่างดี ญาติผู้ใหญ่ของหนังล้อม ได้ช่วยเหลือสนับสนุนโดยจัดหาโรงแสดงสามวัดสามบ้าน และครอบมือการเป็นนายหนังตะลุงจากหนังร่านผู้เป็นอาจารย์ ในปีนั้นเองหนังล้อม จึงเป็นนายหนังตะลุงที่สมบูรณ์แบบมาตั้งแต่นั้น

ประวัติอาชีพและผลงาน

หนังล้อม สระกำ เริ่มประกอบอาชีพศิลปินหนังตะลุงอย่างจริงจัง เมื่อ อายุได้ 19 ปี (พ.ศ.2484) แสดงหนังตะลุงเป็นอาชีพอยู่ในเขตพื้นที่จังหวัดนครศรีธรรมราชอยู่หลายปี จนมีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักและนิยมชอบผู้คนอย่างกว้างขวาง มีขันหมากมารับไปแสดงในงานต่างๆ มากมาย ทั้งงานวัด งานแต่งงาน งานบวช งานบุญ งานประจำปี ฯลฯ

ช่วงที่หนังล้อม มีชื่อเสียงมากที่สุด คือช่วงที่มีอายุ 29 - 40 ปี ในระยะนี้หนังล้อม ต้องรับขันหมาก ไปแสดงยังที่ต่างๆ ทั้งในจังหวัดนครศรีธรรมราช และจังหวัดอื่นๆ ในภาคใต้แทบทุกคืน ในช่วงนี้เองได้ ประชันกับหนังตะลุงที่มีชื่อเสียงของภาคใต้มากมายจนนับไม่ถ้วน เช่น หนังใหญ่ หนังสมรักษ์ หนังจูเลี่ยม หนังวิรัตน์ หนังเพียรทอง หนังนกแก้ว หนังรื่น หนังกิ้มฉิ้น หนังแข หนังชู หนังหมึก หนังแจ้งบอด หนังไข่นุ้ย หนังชื่นขล้อง หนังหนูจันทร์ หนังเรื้อย หนังประวิง และหนังเคล้าใหญ่ หนังร่าน หนังกราย หนังหนูพริ้ม เป็นต้น

การประชันขันแข่งแพ้บ้างชนะบ้าง แต่ผู้ชมเนืองแน่นทุกคราว ท่วงทำนองการแสดงของหนังล้อมนิยมเล่นกลอนเข้าโหม่ง กลอนกลบท กลอนสี่ และกลอนอื่นๆ ที่นิยมกันในการแสดงแบบเมืองนครศรีธรรมราช เอกลักษณ์เฉพาะตัวของหนังล้อม คือ การแสดงที่ไม่หยาบโลน ปลูกฝังธรรมะและวัฒนธรรมอันดีแก่ผู้ชม โดยแทรกสิ่งดังกล่าวลงในบทกลอน บทสนทนา และเนื้อเรื่องที่แสดงทุกเรื่อง

นิยายหนังตะลุง ที่หนังล้อม สระกำ นำมาแสดงเป็นเรื่องที่เขาแต่งขึ้นเองบ้าง ปรับปรุงมาจากนิยายหรือนิทานพื้นบ้านบ้าง หรือให้ปฏิภาณโวหารปรับจากเรื่องต่าๆ ที่เคยแสดงมาเป็นเรื่องใหม่ โดยคิดเค้าโครงเรื่องขึ้นอย่างฉับพลันแล้ว แสดงทันทีบ้าง จึงทำให้หนังล้อม สระกำ มีนิยายหนังตะลุงจำนวนมากมาย ดังเช่น

เสือสมิง ลับสวรรค์ เกาะรักทะเลลึก ลูกหลวงพ่อ ศาสตรามหัศจรรย์ แก้วแปดทิศ กายกรรม แก้วขันธ์ห้า แก้วพยัคฆา แก้วสิงหรา พระคุณแม่ กองทัพธรรม ธรรมะกับอธรรม ฯลฯ

ประจักษ์พยานที่บ่งชี้ให้เห็นว่า ผลงานการแสดงหนังตะลุงของหนังล้อมสระกำ เป็นที่ยอมรับอย่างกว้างขวางของชุมชนและสังคม นอกจากจะเป็นสถติจำนวนครั้งที่แสดงแต่ละเดือน - ปี รางวัลที่รับในวาระและโอกาสต่างๆ ก็เป็นเครื่องบ่งชี้ให้เป็นอย่างดีอีกโสดหนึ่ง หนังล้อม สระกำได้รับรางวัลเนื่องจากการแสดงหนังตะลุงเป็นจำนวนมาก ทั้งที่เป็นถ้วยรางวัล โล่ พระพุทธรูป จอหนัง ขันน้ำพานรอง นาฬิกา ตะเกียงเจ้าพายุ ฯลฯ มีปริมาณมากเป็นพิเศษ คือ โล่ ฤาษี ทองคำ จากฯพณฯ พลเอกเปรม ติณสูสานนท์ ในโอกาสที่แสดงหนังตะลุงงาน ฉลองและสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์ 200 ปี เมื่อ พ.ศ.2525

หลังอายุเลย 50 ปีแล้ว การรับขันหมากเพือ่ไปแสดงยังที่ต่างๆของหนังล้อมมีน้อยลง เนื่องจากต้องรักษาสุขภาพ และนอกจากนี้ยังลำบากต่อการหาลูกคู่หนัง ทั้งนี้เนื่องจากเด็กรุ่นใหม่ไม่นิยมเป็นเป็นลูกหนัง ด้วยเขาคิดว่าสามารถหารายได้จากการทำงานอื่น เช่น กรีดยางหรือทำงานในตลาด ซึ่งมีรายได้มากกว่า แต่ยังรับงานโดยเฉพาะงานสำคัญ๐ เฉพาะผู้ที่รักใคร่นับถือเท่านั้น ไม่ต่ำกว่า เดือนละ 101 ครั้ง และไม่จะเดินทางไปแสดงยังที่ไกลๆ โดยเด็ดขาด จนกระทั้งอายุ 69 ปี คือ พ.ศ.2534 ก็เลิกการรับขันหมากไปแสดง ที่ยังมีการแสดงอยู่บ้างเฉพาะการแก้เหมรยบน และการทำพิธีครอบมือให้แก่ลูกศิษย์ หนังล้อมบอกว่าจะหยุดกิจกรรมดังกล่าวนี้ก็ต่อเมื่อสุขภาพไม่อำนวยเท่านั้น

จันทร์แก้ว บุญขวัญ

จำเนียร คำหวาน